N. X. Ermatov, D. G‘. Azizova, N. M. Avlayarova, B. Yu. Nomozov, R. S. Bekjonov, A. I. Abdirazakov

bob. Yuqori qovushqoqli neft va neft mahsulotlarini haydash

13. 
    1. Sulyultiruvchilar bilan haydash
    

Ko'p hollarda qazib olinayotgan neftning oddiy sharoitda qovushqoqligi yuqori bo'lishi yoki tarkibida parafin va smolalarning miqdori ko'p bo'lishi, ularni ma‘lum yuqori haroratda ham qotishiga olib keladi. Bunday neftlarni oddiy sharoitda quvurlar orqali haydash qiyinchiliklar tug'diradi. Ularni haydash uchun quyidagi usullardan foydalaniladi:

• 
  qovushqoqligi yuqori bo'lgan neft va neft mahsulotlarini, qovushqoqligi past neft va uning mahsulotlari bilan aralashtirilib birgalikda haydash;
  
• 
  suv bilan aralashtirilib haydash (gidrotransport);
  
• 
  yuqori haroratda qotuvchan parafinli neft va uning mahsulotlarini issiqlik bilan ishlab, keyin haydash;
  
• 
  taxminan qizdirilgan neft va uning mahsulotlarini tarkibiga o'zgartiruvchilar (prisatkalar) qo'shib haydash;
  
• 
  haydalayotgan yuqori qovushqoqli neft va uning mahsulotlarini fizik xossalarini (qovushqoqligini, qotish haroratini) tarkibiga suyultiruvchilar qo'shib yaxshilash mumkin.
  

Suyultiruvchilar sifatida: kondensatlar, benzinlar, qovushqoqligi kichik bo'lgan neftlar ishlatiladi.
Agar bir kondan turli neftlar qazib olinadigan bo'lsa (yuqori qovushqoqli, yuqori parafinli va kam qovushqoqli), ular aralashtirilganda, aralashmaning qovushqoqligi va qotish darajasi kamayadi. Bu o'z navbatida ularni kerakli masofaga uzatish imkoniyatini yaratadi.
Birinchidan qo'shilgan suyultiruvchilarning parafini ko'p bo'lgan neftlarning kimyoviy xossalariga bo'lgan ta‘siri quyidagicha sodir bo'ladi:
Birinchidan, neft tarkibidagi parafini qo'shilgan suyultiruvchi tarkibida erishi natijasida, ularning umumiy hajmi tarkibidagi konsentrasiyasi va tegishlicha miqdorda qovushqoqligi ham kamayadi.
Ikkinchidan, suyultiruvchi sifatida kichik qovushqoqli neft ishlatilganda, uning tarkibidagi asfalt - smola ko'rinishidagi moddalar yuqori parafinli neftlar tarkibidagi
neft kristallarini o'sishiga halaqit beradi (o'stirmaydi). Natijada aralashmaning qovushqoqligi va qotish harorati kamayadi. Ma‘lum bir yuqori parafinli neftlar tarkibi 70% gacha suyultirilgan.
Qovushqoqligi yuqori neft va neft mahsulotlarini benzin, kerosin va kondensatlar bilan suyultirish amalda ishlatilmaydi. Buning asosiy sababi neft kon havzasidan toki mahsulot omborlari (yoki neftni qayta ishlash zavodi) gacha quvurlar qurish uchun katta mablag' talab etiladi.

13. 
    2. Yuqori qovushqoq neft va neft mahsulotlarini suv bilan haydash
    (gidrotransport)
    

Qovushqoqligi yuqori neft va neft mahsulotlarini suv bilan birgalikda haydash, birdan bir samarali usullardan biri hisoblanadi. Suv bilan haydashning bir necha turlari mavjud. Ulardan biri qovushqoqligi yuqori neft yoki uning mahsulotlarini suv bilan birgalikda, ichki yuzasida spiral ko'rinishidagi ariqchasi bo'lgan quvurlar orqali haydaladi. Spiral ko'rinishidagi ariqcha suv va neft aralashmasini aylanma ko'rinishida oqishini sodir etadi. Natijada markazga intilma kuchlar hosil bo'lib, suvlar (og'irligi nisbatan katta bo'lganligi sababli) quvur devori tomonga intiladi. Natijada neft oqimining tashqi yuzasida suv xalqasi hosil bo'ladi.