N. X. Ermatov, D. G‘. Azizova, N. M. Avlayarova, B. Yu. Nomozov, R. S. Bekjonov, A. I. Abdirazakov

XIV.1-rasm. Spiral ko'rinishidagi ariqchasi
bo'lgan quvurdagi neft va suvning oqim
holatini ko'rsatuvchi chizma.
1-quvur. 2-suv xalqasi. 3-neft xalqasi.
Suvning qovushqoqligi neftnikiga nisbatan kichik ekanligi, ishqalanishdagi umumiy yo'qotishni kamaytiradi. Natijada suv xalqasi ichida qovushqoqligi yuqori neft oqimi harakat qiladi.
Bu usul bilan qovushqoqligi suvnikidan kichik bo'lgan neft va uning mahsulotlarini haydash mumkin. Spiral ko'rinishidagi ariqchasi bo'lgan quvurlarni tayyorlash qiyin bo'lganligi uchun, bu usulni keng miqiyosda qo'llash mumkin bo'lmaydi. Suv bilan haydashning (gidrotransport) ikkinchi usuli neft yoki uning mahsulotlarini suv bilan umumiy aralashmasini hosil qilib haydashdir.
Aralashmani qovushqoqligini kamayishi, ya‘ni ishqalanishdagi yo'qotilishni kichik bo'lishi, neftning suvdagi emulsiyasini hosil bo'lishi orqali sodir etiladi. Bunda zarrachasining sirti suv pardasi bilan qoplanadi. Natijada neft quvur devori bilan o'zaro ta‘siri bo'lmaydi, quvurning butun ichki yuzasi bo'yicha suv xalqasi hosil bo'lib, uning ichida neft-suv aralashmasi harakat qiladi. NS emulsiya turini hosil bo'lish sharoitini yaxshilash va uning turg'inligini oshirish uchun neft - suv aralashmasi tarkibiga sirt faol moddalar (SFM) qo'shiladi. Bu moddalar quvur ichki yuzasining xo'llanilishini kamaytirib haydashda, ishqalanish natijasidagi yo'qotilishni tez kamaytiradi.

13. 
    3. Issiqlik bilan ishlangan neft va uning mahsulotlarini haydash
    

Issiqlik bilan ishlash yuqori qovushqoqli neft va uning mahsulotlarini quvurlar orqali tashish asosiy usullardan biri hisoblanadi. Issiqlik bilan ishlash quyidagicha amalga oshiriladi. Neft yoki neft mahsuloti ma‘lum haroratgacha qizdirilib, keyin hosil qilingan rejim tezligida sovutiladi. Optimal qizdirishda hosil bo'lgan sovutish tezligi, har bir neft mahsuloti (neftlar) uchun laboratoriya sharoitida aniqlanadi. Natijada issiqlik bilan ishlangan neftning samarali qovushqoqligi va qotish tezligi tezda kamayadi. Buning asosiy sababi qizdirib ishlash natijasida neft tarkibidagi asfalt - smola moddalar hosil qilgan parafinning mayda kristall panjalarini hosil bo'lishiga imkoniyat yaratadi. Hosil bo'layotgan struktura osonlik bilan bo'linadi. Neft tarkibida qanchalik asfalt - smola moddalari ko'p bo'lsa, shunchalik issiqlik bilan ishlash samaradorligi yuqori bo'ladi.
Issiqlik bilan ishlangan neft va neft mahsulotlari xossalarining (qotish haroratini) birlamchi holat (issiqlik bilan ishlashgacha) darajasigacha qaytish vaqti, ularning turiga bog'liq bo'ladi.
Masalan ma‘lum bir neftlarda birlamchi xossani tiklanish vaqti 3 - 4 sutkada sodir bo'lsa, boshqa ma‘lum bir neftlarda sutka atrofida sodir bo'ladi. Bu davr ichida yuqori qovushqoqli parafinli neft va uning mahsulotlarini qovushqoqligi va qotish harorati past bo'lib, ularning quvurlar orqali kam qovushqoqli neftlar kabi haydash imkoniyati yaratiladi.

13. 
    4. Neftlarni prisatkalar bilan haydash
    

Keyingi paytlarda yuqori parafinli neftlarning reologik xossalarini yaxshilash, ularning tarkibiga neftda eruvchan mahsulot prisatkalar qo'shish orqali amalga oshirilmoqda. Bu ishlar neftlarni quvurga haydashdan oldin bajariladi. Agar tarkibi massa og'irligi 0,02:0,2 foizli prisatka qo'shilsa, yuqori haroratli qotuvchi parafinli neftlar Nyuton suyuqligiga o'xshab qoladi. Sanoat miqiyosida prisatkalar vazifasida kukunsiz (bezzolin) etilen sapolimentlari va metakril kislotasining murakkab efirlari asosidagi prisatkalar ishlatilmoqda.
Qo'shilgan prisatkalarni depressorlik ta‘sirlar mexanikasi hozircha juda aniq emas. Taxminlarga ko'ra cho'kayotgan parafin kristallarining yuzasiga prisatka molekulalari adsorbtsiyalari ularni o'sishiga xalaqit beradi. Natijada yuqori depressor darajali va ko'p sonli mayda kristalli parafin suspenziyasi hosil bo'ladi. Undan tashqari prisatka molekulalarining hajmi kattaligi va tarmoqli strukturaga ega bo'lishligi, parafin kristallarining mustahkam panjara hosil qilishiga ta‘sir ko'rsatadi. Prisatkalarni qo'shishdan oldin parafinlar neftdagi bir jinsli eritmani hosil bo'lguniga qadar qizdirish kerak.
Prisatkali neftlarni quvurlar orqali haydalganda issiqlik stantsiyalarida qizdirish kerak bo'lmaydi.

13.