N. X. Ermatov, D. G‘. Azizova, N. M. Avlayarova, B. Yu. Nomozov, R. S. Bekjonov, A. I. Abdirazakov

XIII.7-rasm. Past haroratli separatsiya qurilmasining umumiy texnologik chizmasi:
1- gaz quduqlari; 2-drossel shaybasi; 3-tik separator;4- kondensat yig‘uvchi idish; 5- gaz sovitgich; 6- bosimni moslab turuvchi shtutser; 7- tik separator, 8- yotiq past haroratli separator.
Past haroratli ajratish qurilmasidan chiqqan kondensat to'yingan DEG aralashmasi 5,6 - 5,7 MPa bosim va - 13^oC; - 15^oC harorat birdan DEGni tozalash qurilmasiga uzatiladi.
VIII.7. Tabiiy gazni yig‘ish tizimlari “Sho‘rtan” koni misolida.
«Sho‘rtan» koni 1974 yilda ochilgan. Sanoat miqyosida gazliligi, yuqori yura kelliovoy-oksford qatlamining karbonatli qalinligini XV gorizonti rifli massivining uchta nuqtasiga joylashgan.
Joylashgan joyning relfiga qarab, gaz uyumlarining yotish chuqurligi 2670 m dan 3282 m gacha tebranib turadi. Uyum massivli, litolik jihatdan ekranlashgan.
O‘lchamlari: uzunligi - 18,5 km, eni-17 km, balandligi -476 m.
Uyum maydoni - taxminan 200 km².
Gaz koni 0,08 % hajm - miqdorda vodorod sulfidini, 3,13 % - miqdorda СО2 gazini o‘z ichiga oladi. C₅+yuqori og‘ir uglevodorodlar konsentratsiyasi 1,13% hajmni tashkil etadi.
Ishlatiladigan quduqlar, asosan quyidagi konstruksiyalarga egadir: konduktor- 324 mm, tushish chuqurligi - 100 dan 500 m gacha, texnik kolonna-245 mm, tushish chuqurligi - 2100 dan 2350 m gacha, ishlatish kolonnasi - 168 mm, tushish chuqurligi - 3000 dan 3250 m gacha, liftli quvurlar (LQ) diametri - 114 va 89 mm.
“Sho‘rtan” konidagi qatlam gazining hozirgi tarkibi quyidagilarni tashkil qiladi, % об: СНд-90,116: С2Н6-4,087, СэН₈-0,899: £^-0,205, _пС4Ню-0,227: ₁С₅Н12-0,120, пС₅Н12-0,108, С6Н14-0,145, C7H1_&+_yu_qori.-0,350, N2-0,439, СО2-3,240, H2S-0,073.
Gaz zichligi 20 ⁰С da =- 0,715 - 0,775 kg/m³, barqaror kondensat zichligi 0,7­0,8 kg/dm³.
Qatlam gazida kondensatning boshlang‘ich miqdori 58,02 g/m³ ni tashkil qiladi, joriy - 35,3 g/m³ (2004 y.) P_zich=126 kgf/sm² da.
C5_+yuqori fraksiyalarning molekulyar massasi -122,8.
Qatlam suvlari tarkibida, 68-78,8 g/l - xlor ionlari, 32,6-48 g/l - ishqorli metallar, 10 g/l gacha - kalsiy ishtirok etadi. Sulfatlar va gidrokarbonatlar miqdori unchalik yuqori darajada emas.
«Sho‘rtan-18» loyihasi bo‘yicha, ishlashning umumiy muddati - 46 yil, o‘sib boruvchi qazib chiqarish davri - 11 yil, doimiy qazib chiqarish - 18 yil.