N. X. Ermatov, D. G‘. Azizova, N. M. Avlayarova, B. Yu. Nomozov, R. S. Bekjonov, A. I. Abdirazakov

III.4-rasm. Dina - Stark apparati:
1 - shisha kolba; 2 - ulagich naycha;3 - muzlatgich;
4 - qopqon-qabulqilgich
bu yerda, F - kondensator yuzasi; s- dielektrik o‘tkazuvchanlik; L - elektrodlar orasidagi masofa.
Agar F va L o‘zgarmas bo‘lsa, u holda kondensat sig‘imi С neftdagi suvni miqdorini o‘zgarishiga bog‘liq bo‘lib qoladi.
Bundan tashqari neft oqimidagi suv miqdorini tinimsiz nazorat qilish va o‘lchab borish imkonini beruvchi UVN (unifitsirovanny vlagomer dlya nefti) asbobi ishlab chiqarilgan, u neft oqimidagi suv miqdorini 2,5%dan 4% gacha aniqlikda o‘lchaydi.
Hozirgi vaqtda neft tarkibidagi suvni tinimsiz nazorat qilish va aniqlash uchun maxsus neftning bir xillashtirilgan nam o‘lchagichi ishlatiladi.

3. 
   Quduq mahsulotini o‘lchashning zamonaviy usullari
   Modda sarfi va miqdorini o‘lchash. Asosiy ma'lumotlar.
   

Ishlab chiqarilayotgan mahsulot sifatini va TJABT samaradorligini oshirish zarurligi turli moddalar sarfi va miqdorini aniq o‘lchash masalalarini muvaffaqiyatli hal etishni taqozo etadi. Sanoatda sarf o‘lchash tizimlarining qo‘llanishi sarflanayotgan energiya eltuvchilarini (suv, gaz, bug‘, yonilg‘i) hisobga olish va nazorat qilish bo‘yicha ko‘pgina texnik masalalarning hal qilinishini soddalashtiradi, jarayonning eng maqbul rejimini ishlab chiqarishning aniq shart-sharoitlariga bog‘liq holda tez aniqlashga imkon beradi.
Mahsulotni hisobga olish jarayonlarida moddalarning sarfi va miqdorini o‘lchash vositalariga juda yuqori aniqlik jihatidan katta talablar qo‘yiladi.
Sarf o‘lchash uchun ishlatiladigan asboblar sarf o‘lchagichlar deb ataladi. Moddaning berilgan kanal kesimi orqali vaqt birligi ichida o‘tgan miqdori modda sarfi deyiladi. Sarf o‘lchaydigan asboblar oniy sarfni o‘lchaydi va texnologik rejimlar (ayniqsa uzluksiz jarayonlarda) ishining barqarorligini nazorat qilishga, texnologik jarayonning o‘tishini har bir onda avtomatik ravishda rostlashga va rejimni berilgan yo‘nalishda sozlashga imkon beradi.
Moddaning hajmiy sarfi l/s, m³/s, m³/soat, massa sarfi esa kg/s, kg/soat, t/soat va hokazolarda o‘lchanadi. Asboblar hisoblagichlar (integratorlar) bilan ta'minlanishi mumkin, unda bu asboblar hisoblagichli sarf o‘lchagichlar deyiladi.
Modda miqdorini o‘lchaydigan asboblar hisoblagichlar deb ataladi. Hisoblagichlar o‘zlaridan o‘tgan modda miqdorini istalgan vaqt (sutka, oy va hokazo) mobaynida o‘lchaydi. Uning miqdori hisoblagich ko‘rsatkichlari farqi bilan aniqlanadi. Modda miqdori hajmiy (litr, m³) yoki massa (kg, t) birliklarida ifodalanadi. Hisoblagichlar bevosita o‘lchash asboblari bo‘lib, ularning shkalasi bo‘yicha olingan ko‘rsatkichlar qo‘shimcha hisoblashni talab qilmaydi.
Sanoatda keng tarqalgan sarf va miqdor o‘lchagichlar ishlash prinsipi va tuzilishlariga ko‘ra bir qancha guruxlarga bo‘linadi. Ishlab chiqarishda suyuqlik, bug‘ va gazlarning sarfini o‘lchaydigan asboblarning quyidagi turlaridan foydalaniladi:

1. 
   bosim farqi o‘zgaruvchan sarf o‘lchagichlar; 2) bosim farqi o‘zgarmas sarf o‘lchagichlar; 3) tezlik bosimi sarf o‘lchagichlari; 4) o‘zgaruvchan sathli sarf o‘lchagichlar; 5) induksion sarf o‘lchagichlar; 6) ultratovushli sarf o‘lchagichlar; 7) kalorimetrik (issiqlik) sarf o‘lchagichlar; 8) ionli sarf o‘lchagichlar.
   

O‘lchanayotgan moddaning turiga ko‘ra sarf o‘lchagichlar suv, mazut, bug‘, gaz va hokazolar sarfini o‘lchagichlarga bo‘linadi.
Suyuqlik va gazlarning miqdorini o‘lchaydigan hisoblagichlar quyidagi asosiy guruxlarga bo‘linadi:

1. 
   hajm hisoblagichlari; 2) tezlik hisoblagichlari; 3) vazn hisoblagichlari.
   

Quyida texnologik jarayonlarni nazorat qilishda keng tarqalgan usullar va asboblar ko‘rib chiqilgan.
Sarf o'lchash usuli. Sanoatdagi suyuq va gaz sarfini o'lchash uchun mo'ljallangan qurilmalar (sarf o'lchagichlari) o'lchash usullari va dizayndagi farqlanadi. Muayyan turdagi asbobdan foydalanish texnologik talablarga, o'lchangan moddaning tabiatiga va iqtisodiy maqsadga muvofiqligiga bog'liq. O'lchov usuli bo'yicha neft sanoatida eng keng tarqalgan sarf o'lchagichlari quyidagi sinflarga bo'linishi mumkin: hajmi; ommaviy.
Birinchi sinf o'lchagichlar quyidagilarni o'z ichiga oladi:

1. 
   o'zgaruvchan bosim farqi;
   
2. 
   turbinali (qanotsimon taxometrik);
   
3. 
   elektromagnit (induksion);
   
4. 
   ultratovush;
   
5. 
   gidrodinamik;
   
6. 
   yadro-magnit aks sado;
   
7. 
   ionlanish;
   
8. 
   issiqlik;
   
9. 
   turli sarf belgilarini yaratish.
   

Ikkinchi sinf o'lchagichlar quyidagilarni o'z ichiga oladi:
1) koriolis va giroskopik;

2. 
   turbinali;
   
3. 
   turboporshenli.