247
Hudud (mintaqa) mehnat potensiali
deb ma’lum hududga tegishli bo’lgan va unda
istiqomat qiluvchi jami mehnat potensiali tushuniladi. Uni alohida ajratib ko’rsatish
zarurati shundaki, O’zbekiston Respublikasida hududlar tarixiy, tabiiy-iqlimiy, jug’rofiy,
relef, demografik, ijtimoiy, iqtisodiy va urbanizatsiya nuqtai nazaridan bir-biridan
farqlanadi. Shu bois, ularning mehnat potensiali ham o’ziga xos xususiyatlarga ega va
bir-biridan farqlanadi. Qaysi hududda iqtisodiyotning qanday tarmog’i rivojlanganligi
mazkur mintaqada mehnat potensialining asosiy ulushi ushbu sohada bandligi va
ixtisoslashuvini belgilab beradi. Masalan, Toshkent shahri va Toshkent viloyatida mehnat
potensialining sanoatga, ishlab chiqarish va xizmat ko’rsatish sohalariga ixtisoslashuvini
ko’rish mumkin bo’lsa, Navoiy viloyatida esa og’ir sanoat (tog’-kon metallurgiya) va
qayta ishlashga ixtisoslashuv nisbatan kuchlirokdir. Shuningdek, Sirdaryo, Jizzax,
Surxondaryo va Qashqadaryo viloyatlarida dehqonchilikka ixtisoslashuvni kuzatamiz.
Xududlar xususiyatiga ko’ra, mehnat potensiali ixtisoslashuvi ham bir-biridan farqlanadi,
bu esa iqtisodiyotdagi nisbiy ustunlikni keltirib chiqaradi.
Keng doirada olsak, mamlakat mehnat potensiali
bu mintaqadagi jami mehnat
imkoniyatlari va salohiyatini o’zida mujassam etib, hududiy birikmalardan tashkil topadi,
uning kuch-qudratini belgilab beradi. Chunki shaxslar birligi, jipsligi jamiyatni tashkil
etadi, Kuchli jamiyat esa kuchli davlat asosidir.
Yuqorida sanab o’tilgan har uchala darajaning ham asosini inson omili, ya’ni shaxs
mehnat potensiali tashkil etadi. Chunki jamoa ham, jamiyat ham shaxslarning o’zaro
birikmasidan iboratdir. Shunday ekan, mamlakat mehnat potensialini shakllantirish,
rivojlantirish uchun, avvalo, har bir insonni shaxs sifatida tarbiyalash va uning mehnat
omili darajasiga etkazish talab etiladi. Chunki yurtning barcha aholisi ham mehnat omili
bo’lib etisha olmaydi. Albatta, bunga, birinchi navbatda, sog’liq va jismoniy ko’rsatkichlar
ta’sir etsa, shuningdek, aqliy qobiliyat, ta’lim, malaka, ko’nikma va tajriba kabilar ham o’z
ta’sirini o’tkazadi. Shu bois davlatimizda aholi (ayniqsa onalar va bolalar) sog’lig’ini
saqlash, nogironlarni reabilitatsiya qilish, jismoniy salohiyatni yuksaltirishga alohida
e’tibor qaratiladi. Chunki onalar, ayollar mamlakatga mehnat potensialini bevosita
tarbiyalab beradilar, zero, yoshlar Vatanning ertangi kuchlari va kelajak egalaridir.
Mehnat potensialining darajalashuvi va unga omillarning ta’siri quyidagi chizma
ko’rinishida ro’y beradi:
Shaxs mehnat potensialining mikro darajalashuvi uning o’z ish qobiliyatini
namoyon etishi maqsadida yollanishi, ya’ni korxona bilan mehnat shartnomasiga ega
bo’lishi natijasida yuzaga keladi. Ya’ni, xodimning ish bilan bandligi uning
korxona mehnat
12.8-chizma. Mehnat potensialining tegishlilik xususiyatiga ko’ra darajalashuv omillari
Mehnat
shartnomasi
Shaxs mehnat
potentsiali
Do'stlaringiz bilan baham: