N. Shodiev, B. Muranov, Sh. Axmedova. Pedagogik jarayonda testlardan foydalanish uslubiyati. O’quv-uslubiy qo‘llanma

O‘zlashtirish darajasini aniqlash-o„quv dasturiga muvofiq 

ma‟lum  talablar  asosida  o„quvchilarning  bilim,  ko„nikma  va 

malakalarini    o„zlashtirish  darajasi  va  sifatini  aniqlashni  ko„zda 

tutadi.  

Test  tizimi  bo„yicha  o„quvchilarning  bilim,  ko„nikma  va 

malakalarini  nazorat  qilish  va  baholashdan  asosiy  maqsad  faqat 

mavjud kamchilik, nuqsonlarni aniqlashdan iborat bo„lmay, balki 

ularni  keltirib  chiqaruvchi  sabablarni  namoyon  qilish  hamda 

tuzatish  choralarini  ham  ishlab  chiqishdir.  Bu  ishda  yuzakilikka, 

bir  tomonlamalikka  yo„l  qo„ymaslik  uchun  quyidagi  pedagogik, 

psixologik va uslubiy talablarni bajarish zarur. 

1. 

Bilim, 

ko„nikma 

va 

malakalarni 

aniqlashni 

doimiyligini, tizimliligini, uni o„quv va mehnat faoliyatining turli 

qirralari bilan  uyg„unlashib borishini ta‟minlash; 

2. 

Nazorat,  tekshirish,  hisobga  olish  va  baholashga  har 

tomonlama  yondashish  uchun  o„quv  dasturi  va  rejasining  barcha 

bo„limlarini o„z ichiga qamrab oluvchi test topshiriqlarini tuzishga 

erishish; 

shaxsiyatning 

axloqiy, 

xulqiy 

sifatlarini 

shakllantirishning  amaliy  jihatlarini  ishlab  chiqish,  laboratoriya 

ishlarini  o„tkazishda  texnikaviy,  texnologik  va  boshqa  turli  xil 

bilim,  ko„nikma  va  malakalarni    o„zlashtirilganlik  malakasini 

aniqlash; 

3. 

O„quvchilarning  aqliy  va  jismoniy  mehnatga,  o„quv 

faoliyati  natijalariga  qiziqishini  oshirish    maqsadida  pedagogik 

nazorat,  tekshirish  va  baholashni  o„tkazishning  shakl  va 

turlarining xilma-xilligiga erishish va bu tadbirlarning ta‟limiylik, 

tarbiyaviylik funksiyasini amalga oshirishni ta‟minlash; 

---

10 

 

4. 

Tekshirish,  nazorat  va  baholash  jarayoni  har  bir 

o„quvchi  (sub‟ekt)ning  ta‟lim  sohasidagi  butun  faoliyati  (yoki 

uning  ma‟lum  bir  qismi)ni  qamrab  olishini,  uning  o„quv  mehnati 

sohasida  eishgan  natijalari  bo„yicha  individualligini,  o„ziga 

xosligini ta‟minlash lozim. 

Ishlab  chiqarishda  har  qanday  faoliyatni  tahlil  qilishda  va 

tekshirishda,  jumladan,  ishchining  faoliyati  u  ishlab  chiqargan 

mahsulot  sifati  va  miqdoriga,  bunda  texnik  va  texnologik 

talablarga  qanday  rioya  qilganligiga,  qancha  energiya,  homashyo 

tejab qolganligiga alohida e‟tibor beriladi.  

Korxona  rahbarlarining  faoliyati  haqida  qator  mezonlarga  

tayanib  xulosa  chiqarish  mumkin.  Masalan,  korxona  ishlab 

chiqarish  mahsulotlarini  ko„paytirish,  mehnat  unumdorligini 

oshirish,  xomashyo,  energiya  tejaydigan  texnologiyaga    o„tish, 

mehnat  va  texnologik  intizomga  og„ishmay  amal  qilish  va  h.k. 

ishlab chiqrish ko„rsakichlariga tayangan holda baholanadi. 

Vrach,  tibbiyot  xodimlarining  faoliyati  esa  ular  qarayotgan 

bemorlarning  dardlardan  forig„  bo„lishlari  bilan  o„lchanadi. 

Umuman  olganda,  aksariyat  mehnat  faoliyatlarini  tekshirish 

masalasi 

– 

mazkur 

faoliyatlar 

tufayli 

tayyorlangan 

mahsulotlarning 

sifati 

va 

miqdorini 

tahlil 

qilish 

bilan 

bog„langandir.  Ammo,  o„quvchi  va  o„qituvchilarning  faoliyatini 

tekshirishda  bunday  mezondan,  ya‟ni  faoliyatning  oxirgi 

natijasidan  hamma  vaqt  ham  foydalanib  bo„lmaydi.  CHunki, 

o„qituvchi va o„quvchilarning faoliyatini nazorat qilish, tekshirish 

va  baholashda  odatda  ularning  faoliyatining  ma‟lum  qirra, 

tomonlarini  o„rganish  natijalariga,  ya‟ni  u  yoki  bu  pedagogik 

jarayon  yoki  uning  qismlari  (dars,  masala  echish,  laboratoriya 

mashg„ulot  va  h.k.)  amalga  oshirilgach  ta‟lim  oluvchilarning 

o„zlashtirish  darajasi,  bunda  ular  duch  kelgan  qiyinchiliklarning 

harakteriga tayanib ish ko„radi, xolos. 

Tekshirishning maqsadi: 

A) 

Ta‟lim-tarbiya 

ishining 

ma‟lum 

maqsadga 

yo„naltirilganligi,  uning  ilmiy  poydevorlarga  tayanib  amalga 

oshirilayotganligini aniqlash; 

---

11 

 

B)  O„quv  faoliyat    sur‟atini,  taraqqiyot  darajasini  aniqlash 

hamda  mazkur  faoliyatning  kelajakdagi  samarali  yo„nalishlarini 

belgilash; 

V) Ta‟limning muqobil uslublarini ishlab chiqishga erishish, 

o„quvchilar  jamoasining  o„zaro  do„st,  birodarlik  munosabatda 

bo„lishlarini,  yagona  maqsad  sari  yakdillik  bilan  kurashishlarini 

ta‟minlash.