O’zbеkistоn rеspublikаsi

Qadimgi turkiy adabiy til. O'rta Osiyo va Qozog'iston hududlaridan topilgan yozma yodgorliklar turkiy xalqlarning qadimdan o'z madaniyati va o'z adabiy tiliga ega ekanligidan guvohlik beradi. Bu tarixiy manbalar turkiy urug' va qabilalarning eramizdan uch­to'rt asr ilgari mavjud bo'lganini, jamiyat bo'lib tashkil topganini va birgalikda yashab hayot kechirganini ko'rsatadi.

Qadimgi turkiy yozma yodgorliklar tarixi yangi eraning V asrlaridan boshlab XIV asrgacha bo'lgan davrni o'z ichiga oladi. Bu davrlar yozma yodgorliklari asosan O'rxun­Enasoy va uyg'ur yozuvlarida yozilgan.

Til xususiyatiga ko'ra qadimgi yozma yodgorliklar tili hozirgi mavjud turkiy tillarning birortasiga ham to'la mos kelmaydi. Shunga ko'ra qadimgi yozma yodgorliklar tilini hozirgi turkiy tillarning u yoki bu xususiyatlarini o'zida aks ettirgan umumturkiy yoki qadimgi turkiy adabiy til deyish mumkin.

Masalan, qadimgi turkiy yozma yodgorligidan olingan atigi 8 so'zdan iborat bo'lgan «siz alima qunchuyuma oqlashma budunima sizima altmыsh yashыmda...» (siz elim bilan, yorim bilan, o'g'lonlarim bilan, xalqim bilan, siz bilan olmish yoshimda...) matnida «qunchuy» va «budun» so'zlaridan tashqari barcha so'zlarning hozirgi turkiy tillar leksikasidagi shu so'zlardan deyarli farqi yo'q. Shunisi xarakterliki, matndagi siz, al (el), og'lon, altmыsh, yash so'zlari hamma turkiy tillarda, ayrim fonetik farqlarini hisobga olmaganda, ma'no va qo'llanishi jihatdan deyarli bir xildir.

Matnda mavjud bo'lgan egalik qo'shimchalari ­im//­um, jo'nalish keli-shigi qo'shimchasi ­a, o'rin­payt kelishigi qo'shimchasi ­da affikslarining qo'llanishi va ma'nosi, gap qurilishi qadimturkiy adabiy til hozirgi barcha turkiy tillarning qadimgi asosi – bobo tili ekanligidan dalolat beradi.