N. R. Yusupbekov, D. P. Muxitdinov texnologik jarayonlarni modellashtirish va

Rcal  modcllashtirish.

Real  modellashtirishda  yoki  real  obyektda  butunlayin,  yoki 

uning  qismida  turli  xarakteristikalarni  tadqiq  qilish  imkonidan

17

‘i  

/i f   r \

www.ziyouz.com kutubxonasi

---

foydalaniladi.  Bunday  tadqiqotlar  nafaqat  normal  rejimlarda  ishla- 

yotgan  obyektlarda o‘tkazilishi  mumkin,  balki  tadqiqotchini  qiziqti- 

rayotgan  xarakteristikalami  baholash  uchun  maxsus  rejimlarni 

tashkillashtirishda  (o‘zgaruvchilar  va  parametrlaming  boshqa 

qiymatlarida,  vaqtning  boshqa  masshtabida  va  h.k.)  ham  amalga 

oshirilishi  mumkin.  Real  modellashtirish  eng  monand  bo‘lgan 

modellashtirish  hisoblanadi,  lekin  real  obyektlaming  xossalarini 

hisobga  olganda  uning  imkoniyatlari  chegaralangan  bo‘Iib  qoladi. 

Masalan,  korxonaning ABT (Avtomatik boshqarish tizimlari)  ni real 

modellashtirish  uchun,  birinchidan,  shunday  ABTni  yaratish, 

ikkinchidan  esa,  boshqariladigan obyektda tajribalar o ‘tkazish,  ya’ni 

butun  korxonada  tajribalar  o ‘tkazish  talab  qilinadi,  lekin  ko‘p 

hollarda  buning  imkoni  yo‘q.  Real  modellashtirishning  turli 

xilliligini ko‘rib chiqamiz.

Modellashtirishda  kibemetik modellashtirish  o‘ziga xos  o‘ringa 

ega.  Kibernetik  modellashtirishda  modellarda  kechayotgan  fizik 

jarayonlaming  obyektda  bo‘lib  o‘tayotgan  jarayonlarga  bevosita 

o ‘xshashligi  bo‘lmaydi.  Bu  holda  qandaydir  funksiyani  aks 

ettirishga intilinadi va real obyekt «qora quti» sifatida qaraladi,  unda 

qator kirishlar va chiqishlar bo‘lib,  ular orasidagi  ba’zi  bir aloqalar 

modellashtirishtiriladi. 

Kibemetik  modellardan 

foydalanganda 

ko'pincha  tashqi  muhitning  ta’sirlaridagi  obyektning  xulq  taraflari 

tahlil qilinadi.

Shunday  qilib,  kibimetik modellar asosida boshqarishning ba’zi 

bir  axborot  jarayonlarini  aks  ettirish  yotadi,  bu-  real  obyektning 

xulqini  baholashga  imkon  beradi.  Bu  holda  imitatsion  modelni 

qurish  uchun  real  obyektning 

tadqiq  qilinayotgan  funksiyasini 

ajratish  kerak,  bu  funksiyani  kirishlar va chiqishlar orasidagi  ayrim 

aloqa  operatorlari  ko‘rinishida,  mutlaq  boshqa  matematik  bogTa- 

nishlar  bazasida  hamda  tabiiy,  jarayonning  boshqa  holatlarda 

fizikaviy amalga oshiriladi.