1.7. Matematik modellarni qurishning blokli tamoyili
Matematik modellarni qurishda blokli tamoyil keng qo‘l!aniladi,
tming mazmuni shundan iboratki, ko‘rilayotgan jarayonning u yoki
lm (omonini aks ettiruvchi model alohida mantiqiy yakunlangan
bloklardan quriladi. Bu modda o'tkazish kinetikasining bloki,
gidrodinamika bloki, fazali muvozanatning bloki va shu kabilar
boMish mumkin. Modellami blokli qurish tamoyili quydagilarni
imkon beradi: a) matematik modelni qurishning umumiy masalasini
uloliida nimmasalalarga bo‘lish va shu bilan uning yechimini
•.oddalashtirish; b) ishlab chiqilgan bloklarni boshqa modellarda
qolllash; d) alohida bloklarni modernizatsiyalash va boshqa
bloklarga tegmasdan turib, yangilariga almashtirish.
Jarayonning matematik modelini nimtizimlar (bloklar) majmui
ko‘rinishida ilbdalash alohida bloklaming matematik tavsiflari
rnajmui silatida umumiy matematik tavsifni ifodalashga imkon
beradi. Unda matematik modelning umumiy strukturasi 1.12-rasmda
aks etgan ko‘rinishga ega bo‘lishi mumkin.
Tizimli yondashuvga asoslangan matematik modellarni qurish-
da jarayonlarni masshtablashtirish muammosini ko‘p hollarda prin-
sipial yechishga imkon beradigan blokli tamoyil sifatida qo‘lla-
niladi. Matematik modellashtirish nuqtayi nazaridan masshtabli
o'lish, jarayonni apparaturali rasmiylashtirishni tavsiflaydigan geo-
molrik o‘lchamlarining o‘zgarishidagi matematik modelning defor-
malsiyasidan boshqa narsa emas. Matematik modelni qurishning
blokli tamoyilini qo‘llashda jarayonning xossalariga geometrik o‘l-
■
Immlarining ta’siri faqat bitta nimtizimda (blokda) - «gidro-
d nm m i km )
blokida aks etadi. Shuning uchun bu blokning sifat va
miqdoi
ign nisbatan yetarli tahrirli matematik tavsifi mavjudligida
masshtabli o'tishni bajarishga imkon tug‘uladi.
Prinsipial matematik modelning har bir bloki matematik tavsifni
detallashtirishning turli darajasiga ega bo‘lishi mumkin. Shu narsa
57
www.ziyouz.com kutubxonasi
muhimki, modelni barcha bloklaming kirish va chiqish o‘zga-
ruvchilari o‘zaro muvofiqlikda bo‘lish kerak, bu esa jarayonning
butunicha matematik modeli tenglamalarining tutashgan tizimini
olish imkoniyatini beradi. Ichki o‘zgaruvchi bloklarning tarkibiga
qaralsa, bunda, yetarli darajada tanlashning katta erkinligi mav-
juddir. Idealda har bir blokning matematik tavsifi parametrlari faqat
moddalarning fizik-kimyoviy xossalari bo‘lgan tenglamalarni o‘z
ichiga olishi kerak. Lekin ko‘p hollarda ayrim hodisalaming ye-
tarlicha o‘rganilmaganligi sababli alohida bloklaming fundamental
tavsifmi olishning hozirgi vaqtda imkoni yo‘q. Bu blokni matematik
tavsifining o‘ta murakkablanishiga bog‘liq bo‘lib, bu esa jarayon-
ning butunicha matematik modelini keskin murakkablashishiga olib
keladi va bundan tashqari, ma’lum hisoblash qiyinchiliklarini ham
tug‘dirishi mumkin. Shuning uchun blokli tamoyilni amaliy
qo‘llashda har bir blokning matematik tavsifida uni detallashtiri-
shining u yoki bu sathida empirik bog'lanishlami qo‘llashga to‘g‘ri
keladi.
Do'stlaringiz bilan baham: |