II bob. OBYEKTLARNING ANALITIK MODELLARINI
QURISH USULLARI
Real apparatlarda oqimlaming xulqi shu qadar murakkabki,
hozirgi vaqtda ulaming qat'iy matematik tavsifini tuzishga ko‘p
hollarda imkon bo'lmaydi. Shu bilan bir vaqtda oqimlar tizimi
kimyo-texnologik
jarayonlar
samaradorligiga
jiddiy
ta’sir
ko‘rsatishi ma’lum bo‘lib, buning uchun ular jarayonlami model-
lashtirishda hisobga olinishi kerak. Bunda oqimlar strukturasining
matematik modellari qurilayotgan kimyo-texnologik jarayonni
matematik tavsifining asosi sifatida qabul qilinadi. Real oqimlami
aniq tavsiflash (masalan, Nave-Stoks tenglamasi yordamida)
yechilishi o‘ta qiyin masalalarga olib kelishi oldinroq ko‘rsatib
o ‘tilgandi. Shuning uchun shu vaqtgacha ishlab chiqilgan
apparatlarda oqimlar strukturasining modellari ancha sodda va
yarim empirik xarakterga ega. Shunga qaramay, ular real fizik
jarayonlarni yetarli darajada aniq aks ettiruvchi modellar (obyektga
monand modellar) ni qurishga imkon beradi.
Kimyo-texnologik jarayonlami o‘tkazishda ko‘pincha ulami
yakunlash to‘liqligi darajasini bilish muhimdir, bu esa o‘z navbatida
apparatda oqim zarralarini vaqt bo‘yicha taqsimlanishiga bog‘liq,
modomiki apparatda oqimning ayrim ulushlari turib qolishi
mumkin, boshqalari esa, aksincha, o‘tib ketadi, bu esa kontakt vaqti
va diffuziyaga bevosita bog‘liq .
Apparatda oqim zarralarini vaqt bo‘yicha taqismlanishi (VBT)
stoxaslik tabiatga ega va statistik taqsimlanish bilan baholanadi.
Sanoat apparatlarida oqim zarralarini vaqt bo‘yicha taqsim-
lanish notekisligining eng muhim manbalari quyidagilardir:
1)
tizim tezliklar profilining notekisligi; 2) oqimlaming
luibuli/atsiyasi; 3) oqimda turg‘unlik sohalar mavjudligi; 4) tizimda
buypnsli va kesishuvchi oqimlar kanallarining hosil bo‘lishi; 5) ha-
rakatlaniivchi muhitlaming harorat gradiyentlari; 6) fazalar orasida
issiqlik va modda almashuvi va shunga o‘xshashlar.
63
www.ziyouz.com kutubxonasi
Shuaday bo‘lib chiqishi mumkinki, diffuziya jarayonini bajarish
uchun apparatda oqim zarralarini real boiish vaqti yetarli boim ay
qoladi, bunga esa butun diffuziyali jarayonning samaradorligi
bogiiq. Shuning uchun oqimlarning ichki strukturasi haqidagi
modelli ifodalar yordamida apparatdagi (shuningdek, bo iib o ‘tish
vaqti bo'yicha) fazalar oqimining real strukturasini hisobga olish
muhim hisoblanadi.
Modda almashuv jarayonlari uchun oqimlar strukturasini
tavsiflash yana shu ma’noga egaki, u shu oqimlarda moddalami
joyini o‘zgartirish va taqsimlanishini aniqlashga imkon beradi.
Shuning uchun barcha oqimlarning gidrodinamik modellari ko‘pin-
cha oqimda modda konsentratsiyasini o‘zgarishini ifodalovchi
tenglamalar ko‘rinishida yoziladi.
Keyinroq real apparatlarda oqimlar strukturasini tadqiqlashning
tajriba usullari, oqimlar strukturasini eng ko‘p tarqalgan matematik
modellari va modellar parametrlarini aniqlash usullari ko‘rib
chiqiladi.
Do'stlaringiz bilan baham: |