N. Q. Yuldasheva umumiy psixologiya fanidan motiv va motivatsiya

Birinchisi omillarni motivatsiyani strukturaviy pozitsiyadan, omillar yoki sabablarning kombinatsiyasi sifatida ko'rib chiqadi. Masalan, V. D. Shadrikov (1982) sxemasiga ko'ra, motivatsiya shaxsning ehtiyojlari va maqsadlari, da'volar va ideallar darajasi, faoliyat shartlari (ob'ektiv, tashqi va sub'ektiv, ichki - bilim, ko'nikma, qobiliyat, xarakter) va dunyoqarash bilan belgilanadi. e'tiqodlar va shaxsning yo'nalishi va boshqalar. Ushbu omillarni hisobga olgan holda qaror qabul qilinadi, niyatni shakllantirish.

Ikkinchi yo'nalish motivatsiyani statik emas, balki dinamik shakllanish, jarayon, mexanizm sifatida ko'rib chiqadi. V. A. Ivannikov fikricha, motivatsiya jarayoni motivni aktuallashtirishdan boshlanadi. Motivning bu talqini motivning ehtiyojlarni qondirish ob'ekti sifatida tushunilishi, ya'ni motivni odamga tayyor kabi berilishi bilan izohlanadi. Uni shakllantirish kerak emas, balki shunchaki yangilanishi kerak (inson ongida o'z qiyofasini uyg'otish uchun).

Motivatsion jarayon xatti-harakatni faollashtiradigan yoki ma'lum bir maqsadga yoki mukofotga (qondirilmagan ehtiyoj) erishishga qaratilgan rag'batlantiruvchi (motiv) yaratadigan fiziologik yoki psixologik ehtiyojdan boshlanadi. Bularning barchasi yanada aniqroq aniqlanadi: ehtiyoj - bu faoliyatning ichki stimuli.

Motivlar aslida ehtiyojlar asosida shakllanadi. Ehtiyojlar murakkab tuzilishga ega bo'lganligi sababli, turli xil va har xil darajadagi zo'ravonlik darajasiga ega bo'lganligi sababli, ularning asosida hosil bo'lgan sabablar ham tuzilishda murakkabdir. Har qanday harakat bir emas, balki bir nechta sabablarga asoslanadi. Shuning uchun, xatti-harakat ba'zan polimotivlangan deb nomlanadi.

Ehtiyojlar istaklar, intilishlar, his-tuyg'ular, his-tuyg'ularni keltirib chiqaradi, faoliyatni taklif qiladi. Turli sabablarga ko'ra ehtiyojlarning bir nechta tasnifi mavjud. Ehtiyojlarni moddiy (oziq-ovqat, kiyim-kechak, nasl-nasab va hokazo) va ma'naviy (musiqa, do'stlik, ish, kitob o'qish va hokazo) qismlarga bo'lish taklif qilindi. Rag'batlantirish mexanizmining tuzilishi 1-rasmda keltirilgan.

A.Maslou barcha ehtiyojlar 5 sinfga (5 ierarxik daraja) bo'lingan motivlar ierarxiyasi kontseptsiyasini ishlab chiqdi. V. Mak-Duggal 18 ga, polshalik psixolog K. Obuxovskiy 120 ga etkazilishi kerak bo'lgan ba'zi bir ehtiyojlarni taklif qildi. Ba'zi psixologlar barcha ehtiyojlarni 7 asosiy turga kamaytiradi:

1) fiziologik (ovqatlanish, uxlash, nafas olish va boshqalar),

2) nasl berish (tug'ilish, ta'lim, himoya),

3) tirikchilik (uy-joy, oziq-ovqat, kiyim-kechak),

4) ma'naviy ehtiyojlar (so'rovlar),

5) aloqa (vazifalar, huquqlar, hamdardlik va boshqalar),

6) o'zini namoyon qilish (dinda, sportda, san'atda, fanda va hokazo),

7) o'zini o'zi tasdiqlash (hurmat, chaqiriq, kuch va boshqalar).