N. N. Rasulova z. Q. Jumayeva

Ijtim o iy s a m a r a d o r lik
shaxsning har tom onlam a kam ol topishiga yordam
beradigan tadbirlam i am alga oshirishning sam aradorligini ifodalaydi. U m ehnat va 
turm ush sharoitlarini yaxshilanishida, xodim lar m alakasini oshirishda aks etadi va 
asosiy oziq-ovqat, sanoat tovarlarining aholi jo n boshiga iste'm o l qilinishi, ijtim oiy 
iste 'm o l fondlaridan beriladigan nafaqa va im tiyozlar, kadrlar tayyorlash b o 'y ich a 
x arajatlam in g o 'sish i bilan tavsiflanadi.
E k o lo g ik sa m a r a d o r lik . 
Jahondagi ekologik vaziyatning yom onlashuvi 
tufayli 
bir qator 
xalqaro 
kelishuvlar, 
k onventsiyalar 
va 
yirik 
loyihalar 
shakllantirilgan. O 'zb ek isto n R espublikasi ham bunday xalqaro kelishuvlam ing 
faol qatnashchisi hisoblanadi. M am lakatim iz hududida am alga oshiriladigan 
investitsiya loyihalari xalqaro konventsiyalar va k elish u v lar shartlariga m os kelishi 
ekspertlar tom onidan o 'rg an ilg ach , tadbiq etish uchun tavsiya etiladi.
1992 yilda B M T tom onidan iqlini o 'zg arish lari t o 'g ’risidagi K onventsiya 
qabul qilindi va a 'z o b o 'lish uchun ochildi. 1993 yilda O 'zb ek isto n R espublikasi 
ushbu K onventsiyaga a 'z o b o 'ld i. K onventsiya global iqlim o 'zg arish lari va uning 
oqibatlariga qarshi kurash borasidagi birinchi xalq aro kelishuv b o 'ld i. U shbu
120

---

kelishuvning asosiy m aqsadi - insoniyat tom onidan parnik gazlari chiqarishni 
m arom lashtirish evaziga iqlim ga antropogen ta 's irla m i kam aytirishdan iborat. 
1997 yilning lld e k a b rid a Y A poniyaning K ioto shahrida K onvcntsiyaga Protokol 
im zolandi. O ’sha paytda 159 ta m am lakat Protokolni qabul qilgan b o 'lsa , hozirgi 
kunda K ioto Protokolini im zolagan m am lakatlar soni 192 taga etdi. O 'zb ek isto n
R espublikasi K ioto Protokolini 1999 yilda qabul qildi.
K ioto Protokoli - xalqaro kelishuv b o 'lib , 1990 yilga nisbatan 2008-2012 
yillarda atm osferaga chiqariladigan ehiqindilarni kam aytirish b o 'y ich a chora- 
tadbirlarni tadbiq etish to 'g ’risidagi jav o b g arlik shartnom asidir.
2002 yilning avgustida y o 'ld o sh gazlarni yondirish hajm larini kam aytirish 
borasidagi G lobal H am korlik (G G F R ) tashkil etildi. O 'zb ek isto n respublikasi 
tom onidan 2008 yilda “O 'zbeknet'tegaz” M X K ushbu G G FR H am korligiga a 'z o
b o 'ld i. G lobal H am korlik neft ishlab chiqaruvchi m am lakatlar hukum atlari, davlat 
korxonalari va yirik xalqaro neft kom paniyalari vakillarini birlashtirib, ulam ing 
o 'rta sid a y o 'ld o sh gazlarni yondirish hajm larini kam aytirish borasidagi ilg ’or 
jah o n tajribasining alm ashinuvi va m axsus dasturlarni am alga osliirilishiga 
k o'm aklashadi. H am korlikka 21 ta m am lakat, 12 ta xalqaro neft kom paniyalari va
4 ta X alqaro tashkilotlar a'zodir.
O 'zb ek isto n R espublikasi tom onidan S o f rivojlanish m exanizm i doirasida 14 
loyiha am alga oshirilm oqda. B ulardan 7 tasi neft-gaz sohasida, 6 tasi kim yo 
sohasida, I tasi ehiqindilarni utilizatsiya qilish sohasida am alga oshirilm oqda. 
SH uni alohida ta'k id lash lozim ki, O 'zb ek isto n nafaqat SH arqiy Evropa va SNG 
m am lakatlari o ’rtasida, balki dunyo reytingida yuqori o 'rin larn i egallab kelm oqda: 
chiqindi hajm larini yillik kam aytirish b o 'y ich a - 8 o 'rin d a, loyihalar soni b o 'y ich a
- 19 o 'rin d a turadi. N eft va gaz sohasidagi 7 ta loyiha b o 'y ic h a rejalashtirilayotgan 
q isqartirishlar yiliga 6,5 mln. tonna SO
2
ni tashkil etadi.
• 
U shbu sam aralar ishlab chiqarishning o 'z id a vujudga kelayotganini va 
birlashib 
bajarilgan 
m ehnat 
tufayli 
ishlovchilar 
o 'rtasid ag i 
m unosabatlar 
ta'riflan ish in i nazarda tutsak, ularni ijtim oiy-iqtisodiy sam ara deb atasak b o'ladi.
Iqtisodiy sam aradorlikning m ohiyati uning m czoni va k o 'rsatk ich lar tizim ida 
aks etadi.