N. N. Rasulova z. Q. Jumayeva

K o r x o n a d a f o y d a n i o s h ir is h n in g a s o s iy y o ' lla r i.
H ar bir korxonada foydani oshirish b o 'y ich a rejali ch ora-tadbirlar k o 'zd a 
tutilishi kerak. U m um an olganda, bunday chora-tadbirlar quyidagilardan iborat 
b o 'lish i m um kin:
• ishlab chiqarilayotgan m ahsulot m iqdorini oshirish;
• ishlab chiqarilayotgan m ahsulot sifatini oshirish;
• ortiqcha asbob-uskunalar yoki boshqa m ulkni sotib yuborish yoki ijaraga 
berish;
• m oddiy resurslar, ishlab chiqarish quvvatlari va m aydonlari, ishchi kuchi 
va ish vaqtidan unum liroq foydalanish hisobiga m ahsulot tannarxini pasaytirish;
• ishlab chiqarishni diversifikatsiya qilish;
• m ahsulot bozorini kengaytirish va hokazolar.
Foyda korxona faoliyatining m uhim iqtisodiy k o 'rsatk ich i b o 'lsad a, uning 
sam aradorligini to 'la tavsiflab berm aydi. K orxona faoliyati sam aradorligini 
aniqlash uchun natijalarni (foydani) xarajatlar yoki bu natijalarga erishish uchun 
sarflangan resurslar bilan solishtirish lozim.
3. F oydani sh akllan ish i va taqsim lan ish i
K orxonada foyda turli xil faoliyat natijasida olinishi m um kin. B archa 
foydalar y ig 'in d isi korxonaning yalpi foydasini tashkil qiladi. Y alpi foydaning 
tarkibiy elem entlari quyidagilardan iborat:
> bajarilgan ish, k o 'rsatilg an xizm at va m ahsulot sotishdan olingan 
foyda;
> asosiy fondlar, shuningdek, korxonaning boshqa m ulki sotishdan 
olingan foyda;
> korxonaning m oliyaviy faoliyati orqali olinuvchi foyda.
K orxona darom adi ikki k o 'rsatk ich , y a 'n i m ahsulot bahosi va uni ishlab 
chiqarishga sarflanuvchi xarajatlarga b o g 'liq b o 'lad i. M ahsulotning bozordagi 
bahosi talab va ta k lif m unosabatlari natijasida kelib chiqadi. Erkin raqobat 
sharoitlarida bahoni shakllantirish qonunlari asosida 
m ahsulot bahosi ishlab 
chiqaruvehi yoki xaridor xohishiga k o 'ra em as, balki avtom atik ravishda tartibga 
solinadi.
109

---

Foyda korxona faoliyati natijasida olingan iqtisodiy sam arani tavsiflaydi. 
K orxonaning foyda olishi darom adlam ing korxona faoliyati bilan b o g 'liq b o 'lg an
x arajatlardan k o 'p b o 'lish in i anglatadi ham da u rag 'b atlan tirish vazifalarini ham 
bajaradi. Bu esa foyda bir paytning o 'z id a m oliyaviy natija b o 'lish bilan birga 
korxona m oliyaviy resurslarining asosiy elem enti ekanligi; darom adning turli 
darajadagi byudjet shakllanishi uchun asosiy m anba b o 'lib xizm at qilishi bilan 
izohlanadi.