N. N. Rasulova z. Q. Jumayeva

R a h b a r
A fu n k siy a si 
b o 'yich a
fun k sio n a l rahbar
В fu n k siy a si 
b o 'y ich a
fu n k sio n a l rah b ar
14.5-chizma. Chiziqli-funksional boshqaruv strukturasi
B ugungi kunda zam onaviy korxonalar faoliyatidagi k o ’pgina m uam m olarni 
hal etish gorizontal b o ’yicha kelishib olishni va m uvofiqlashni talab etadi. 
M asalan, korxona yangi turdagi m ahsulot ishlab chiqarishga o ’tadigan b o ’lsa:
• M ateriallam i sarflashning yangi m eyorini ishlab chiqish;
• M ehnat m eyorlarini qayta k o ’rib chiqish;
• Turli kasblardagi ishchilarni tayyorlash va qayta tayyorlash;
• Y angi m ateriallarga ehtiyojni aniqlash;
• Etkazib beruvchilar bilan aloqa o ’m atish;
• Y angi texnologiya va texnikani jo riy etish va boshqalar.
B ulam i m azm un va m uddatlariga k o ’ra kelishib olish, ishlab chiqarishning 
ko ’pgina unsurlarini tutashtirish ishlarini turli xizm atlar bajaradi. G oho funksional 
xizm atlar o ’rtasidagi bu gorizontal aloqalar ju d a c h o ’zilib ketadi, bahs va nizolar 
bilan am alga oshiriladi. C hiziqii struktura rahbari esa k o ’p sonli b o ’linm alar ishini 
m uvofiqlashtirishga ju d a qiynaladi. Bu m uam m olarni yangi tashkiliy boshqaruv 
strukturalarini tuzish y o ’li bilan, 
aniqrog’i, 
chiziqli-funksional 
boshqaruv 
strukturalariga tuzatishlar kiritish y o ’li bilan hal etiladi. B unday struktura dasturli- 
m aqsadli struktura deb ataladi.
D asturli-m aqsadli struktura quyidagi uch k o ’rinishda b o ’ladi:
• Loyiha b o ’yicha boshqaruv;
• M ahsulot b o ’yicha boshqaruv;
• M atrisaviy struktura.
Loyiha b o ’yicha boshqaruvdan
yangi tex n ik a va texnologiyani qisqa 
m uddatda jo riy qilish zaruriyati tu g ’ilgan hollarda foydalaniladi. 
B unda
202

---

vaqtinchalik m axsus xizm at b o ’limi tuzilib, unga resu rslar beriladi. B u b o ’lim 
loyiha tayyorlaydi va uning ijro etilishini nazorat qiladi. Ish bitgandan keyin 
loyihalar guruhi tugatiladi. L oyiha b o ’yicha boshqaruv m untazam rahbarlikni 
aniqlashtiradi, kichik b o ’laklarga ajratadi yoki to ’ldiradi. U loyihani bajarish uchun 
korxonaning 
barcha 
funksional 
xizm at 
va 
b o ’linm alari 
faoliyatini 
m uvofiqlashtiruvchi organ hisoblanadi. Bu organga tegishli huquqlar beriladi va 
vazifalam ing bajarilishi uchun to ’la jav o b g ar hisoblanadi. Loyiha b o ’yicha 
boshqaruv k o ’p nom enklaturali ishlab chiqarishda tuziladi. Loyiha rahbari m axsus 
vakolatga ega b o ’lib, texnologik operasiyalam i b o 'g ’inlar, ishchilar o ’rtasida 
taqsim laydi, uning bajarilishini nazorat qilib boradi. C hiziqli rahbam ing bu 
ishlarga oid buyruqlari loyiha rahbari bilan kelishiladi. B unda ish bajaruvchi ikki 
va undan ortiq rahbarga ega b o ’lib, rasm iy jih atd an ularga b o ’ysunadi. M asalan, 
texnik topshiriqlam i u sex b o sh lig ’idan, operasiyalam i bajarish jaray o n id a esa 
k o ’rsatm ani m utaxassisdan, loyiha rahbaridan oladi. L oyihali strukturaning 
q o ’llanilishi ikki kishiga b o ’ysunish m uam m osini hal etadi, chunki bu strukturada 
m utaxassis vaqtinchalik o ’z b o ’lim idan olinib loyiha b o ’limi rahbariga topshiriladi 
(14.6-chizm a).
S
t