N. Mahmudov va boshqalar. Ona tili

52-mashq. Gaplarda nutqning sofligiga ta’sir qilayotgan birliklarni aniqlang va ularga izoh bering.
1. Hamqishloqlarining bu bolaga ichlari achir, xudo bergan birgina oʻgʻlini shunchalik qiynab qoʻyganlari uchun orqavarotdan uning ota-onasini tanirdilar. (N.Abdiyeva)
1. Qonun loyihasiga koʻra, energetik ichimliklarni oʻn sakkiz yoshga toʻlmagan shaxslarga realizatsiya qilish fuqarolarga eng kam ish haqining besh baravaridan oʻn besh baravarigacha miqdorda jarima solishga sabab boʻlishi mumkin. (Gazetadan)
3. Maktabimizda yuqori sifatga ega «smart-klass» tashkil qilindi. (M.Najmiddinova)
4. Shundan buyon mundial saralashidagi omadsizlik termamizni tark etmayapti. (Gazetadan)
5. Bu yerda esa overtaymlarsiz ish bitmadi: 2:2 koʻrinishidagi durangdan soʻng bolqonliklar hal qiluvchi golni urishdi. (Gazetadan)
6. Bu nutq matbuotga chiqishiga qadar esa Messi oʻzi uchun odatiy shedevr gol urishga ulguradi. (Gazetadan)
7. Tez orada hammaning ogʻziga tushgan 15 yoshli vunderkind bilan uchrashdi. (Gazetadan)
Yechim:
1-gapda jumla qurilishi noto‘g‘ri tuzilganligi sababli mantiqiy xatolik yuzaga kelgan. Ya’ni gap mazmuni quyidagi qismlarda ifodalanadi.
1) Hamqishloqlarining bu bolaga ichlari achir;
2) xudo bergan birgina oʻgʻlini shunchalik qiynab qoʻyganlari uchun orqavarotdan uning ota-onasini tanirdilar.
Gapning kompozitsion qismlari mantiqan bir-birini to‘ldira olmaydi. Ya’ni ikkinchi qismdagi Hamqishloqlari …shunchalik qiynab qoʻyganlari uchun uning ota-onasini tanirdilar. Gap tarkibidagi shunchalik qiynab qo‘yganlari uchun tanirdilar degan ifoda umuman mantiqni buzib tashlamoqda. Bu mantiqsizlikning oldini olish uchun 1) shunchalik qiynab qoʻyganlari uchun birikmasini olib tashlash kerak; 2) yoki jumla kesimini shunchalik qiynab qoʻyganlari uchun birikmasi izohiga mos keluvchi kesim bilan almashtirish kerak. Ya’ni shunchalik qiynab qoʻyganlari uchun uning ota-onasini tanirdilar emas, balki 1) uning ota-onasiga tanbeh berardilar; 2) uning ota-onasini orqavarotdan urishardilar; 3) uning ota-onasini orqavarotdan so‘kardilar; 4) uning ota-onasiga orqavarotdan dashnom berardilar va hk. Shuningdek, mazkur gapda nutq sofligiga ta’sir qilayotgan unsurlar – ichlari achir, xudo bergan, orqavarotdan kabi so‘z va iboralar ishlatilishiga ko‘ra qisman dialektal qatlamga mansub birliklardir.