N. M. Mahmudov, A. Nurmonov, A. Sh. Sobirov

188-mashq.
 
To‘rtta  ko‘chirma  gapli  qo‘shma  gap  yozing.  Bu  gaplarni 
o‘zlashtirma  gapga  aylantiring.
1. Qanday  gapga  o‘zlashtirma  gap  deyiladi?
2. Ko‘chirma  va  o‘zlashtirma  gaplar  bir-biridan  nimasi  bilan  farq 
qiladi?
189-mashq.
  Uyga vazifa.
  Nuqtalar  o‘rniga  ko‘chirma  gaplar  qo‘ying. 
Ko‘chirma  gaplarni  o‘zlashtirma  gapga  aylantiring.
1.  Do‘stim  dedi:  «...».  2.  Sinfdoshim  mendan  so‘radi:  «...?» 
3. O‘qituvchimiz:  «...»,  –  dedi.  4.  Maktab  direktori  o‘quvchilarga 
qarata  dedi:  «...!»
43-dars. KO‘CHIRMA GAPLARNI O‘ZLASHTIRMA GAPGA 
AYLANTIRISH
Topshiriq.
  Berilgan  ko‘chirma  gapni  o‘zlashtirma  gapga  aylantiring. 
Qanday  qilib  o‘zlashtirma  gapga  aylantirganingizni  ayting.
Donolar  deydiki:  «Vaqting  ketdi  – baxting  ketdi».
Bilib oling. 
Ko‘chirma  gap  o‘zlashtirma  gapga 
aylantirilganda,  ko‘chirma  gapli  qo‘shma  gap  sodda  gap 
shaklini  oladi.
190-mashq.
  Daftaringiz  sahifasini  ikki  ustunga  bo‘ling.  Ustunning 
chap  tomoniga  to‘rtta  ko‘chirma  gapli  qo‘shma  gap  yozing.  O‘ng 
tomonida  esa  bu  gaplarni  o‘zlashtirma  gapga  aylantiring.  O‘zlashtirma 
gap  shaklida  qanday  o‘zgarishlar  bo‘lganini  ayting.
http://eduportal.uz

---

86
Namuna:
1.  –  Qizim,  umring  uzoq 
bo‘lsin,  –  dedi  yo‘lovchi.
2.  Yo‘lovchi  qizga  umri  uzoq 
bo‘lishini  tiladi.
191-mashq.
  Matnni  o‘qing.  Ko‘chirma  gaplarni  aniqlab,  ularni 
o‘zlashtirma  gaplarga  aylantiring.
Sinf    bo‘yicha    faqat    Xolmatda      motorli    velosiped  bor.    U  
bolalarni    velosi pedi  yoniga    yo‘latmas,  menga    bo‘lsa    hammaga  
eshittirib:  «Ilhom,  bir  kataysa  qilib  kelmaysanmi?»  –  derdi. 
Bilaman,  vazifani  mendan  ko‘ chirayotgani  uchun  shunday  qiladi.
Bir  kuni  qiziq  bo‘ldi.  Yozma  ishimni  u  ko‘chirayotganida, 
Iskandar  aka  payqab  qoldi:
«Sen  do‘st  emassan,  –  dedi  Iskandar  aka,  –  do‘st  o‘rtog‘ini 
yengilning  ostidan,  og‘irning  ustidan  yurishga  o‘rgatmaydi».
Tanaffusda  Xolmatni  bir  chetga  tortdim-da:  «Bundan  keyin 
o‘qi.  Endi  daftar  berish  yo‘q»,  –  dedim.  (A. Ko‘chimov)
192-mashq.
  Ko‘chirma  gaplarni  o‘zlashtirma  gaplarga  aylantiring  va  
ular  o‘rtasidagi  farqlarni  ayting.
1.  Qadimgilar  demishki:  «O‘z  uyim  –  o‘lan  to‘shagim». 
2. «Kamgaplik,  –  deydi  Hamid  Olimjon,  –  donolik  yo‘lining 
boshlanishi».  3.  Mahmudxo‘ja  Behbudiy:  «Maktab  dunyo 
imoratlarining  eng  muqaddasi  va  qadrlisidir», –  deb  yozadi. 
4.  «So‘z  –  qolip,  fikr  –  uning  ichiga  quyilgan  g‘isht»,  –  deb 
yozadi  Abdulla  Qodiriy.