N. M. Alovddinova Ilmiy va pedagogik xizmatlar markazi direktori

II BOB. QISHLOQ XO‘JALIGI ASBOB-USKUNALARI, 
MASHINALARI VA ULARDAN FOYDALANISH
@edurtm_uz

---

172
QISHLOQ XO‘JALIGI TEXNOLOGIYASI YO‘NALISHI
Bu mashinalarda keng doirada ish bajara oladigan mexanizatorlar ishlaydi. Ular 
qishloq xo‘jaligi texnikasini hamda qishloq xo‘jaligi o‘simliklarini o‘stirish hamda uy 
hayvonlarini parvarishlash qoidalarini bilishlari kerak.
Britaniya (Angliya) va Fransiyada paydo bo‘lib, transport va harbiy ishlarda 
ishlatilgan. Gusenitsali traktorni Rossiyada D. A. Zagryajskiy (1837-yil), A. P. Kostikov 
va boshqalar (1889-yil) kashf etishgan. 
1988-yilda rus mexanigi F. A. Blinov ikkita bug‘ mashinasi o‘rnatilgan gusenitsali 
traktor yasab, sinovdan o‘tkazdi. 
1893–1895-yillarda rus ixtirochisi Y. V. Mamin ichki yonuv dvigateli o‘rnatilgan 
o‘zi yurar g‘ildirakli arava ixtiro qilgan.
1901-yildan boshlab AQSHdagi “Xart-Parr” (Hart-Parr) firmasi ichki yonuv 
dvigateli o‘rnatilgan g‘ildirakli traktor ishlab chiqara boshladi. 
1912-yildan AQSHda, keyinchalik Germaniya va boshqa mamlakatlarda 
gusenitsali traktor ishlab chiqarila boshlandi. 
O‘zbekistonda 1967-yilda Toshkent traktor zаvodida paxtaga modifikatsiya 
qilingan g‘ildirakli traktorlar ishlab chiqarila boshlandi.
Mustahkamlash uchun savollar
1. Bajaradigan ishlar turiga ko‘ra qishloq xo‘jalik mashinalari qanday asosiy 
guruhlarga ajratiladi? 
2. Yerga ishlov beruvchi mashina va uskunalarni sanab bering.
3. O‘simliklar hosili qanday mashinalar yordamida yig‘ib olinadi?
6-§. TRAKTOR, UNING TURLARI VA TUZILISHI
Traktor 
(ingl. 
tractor
, lot. 
traho
– tortaman, tashiyman) – dvigatel yordamida 
harakatlanuvchi g‘ildirakli yoki gusenitsali (zanjirli) o‘ziyurar mashina. 
Traktor
g‘ildirakli yoki gusenitsali o‘zi yurar mashina bo‘lib, tirkama yoki o‘rnatma 
qishloq xo‘jalik va boshqa mashinalarni siljitish hamda harakatga keltirish, shuningdek, 
pritseplarni shatakka olishga mo‘ljallangan. 
Yurish qismining tipiga ko‘ra, qishloq xo‘jaligi va sanoatda ishlatiladigan traktorlar 
farqlanadi. Traktorni yaratish va ishlab chiqarish tipaj (namuna) tizimi bo‘yicha amalga 
oshiriladi. Standartga muvofiq, tipaj tizimi quyidagi tortish sinflari (modellari)ga 
bo‘lingan: 0,2; 0,6; 0,9; 1,4; 2; 3; 4; 5; 6; 8; 10; 15; 25; 35; 50. Bundan 0,2–8 gacha tortish 
sinfidagi traktorlar, asosan, qishloq xo‘jaligida, qolganlari esa sanoatda ishlatiladi. Ular 
orasida aniq farq mavjud emas, chunki sanoat traktorlarining ayrimlari qishloq xo‘jaligi 
traktorlari asosida ishlab chiqariladi. 
@edurtm_uz

---

173
Qishloq xo‘jaligi traktorlarining o‘ziga xos xususiyati shundaki, ular qishloq 
xo‘jaligidagi texnologik jarayonlarning agrotexnik talablariga mos bo‘ladi. 
Sanoat traktorlarining o‘ziga xos xususiyati ekinlarni sug‘orish, botqoqliklarni 
quritish hamda yo‘llar qurish kabi ishlarda ishlatiladigan maxsus jihozlarning 
mavjudligidadir.
Traktor qismlari: ostov (ko‘taruvchi qism), dvigatel, transmissiya, yurish qismi, 
boshqarish mexanizmi, ish va yordamchi jihozlar (8-rasm).