N. M. Alovddinova Ilmiy va pedagogik xizmatlar markazi direktori

Traktorning umumiy tuzilishi
Vazifasiga ko‘ra:
• umumiy ishlarni 
bajaradigan 
traktorlar;
• universal chopiq 
traktorlari;
• ixtisoslashtirilgan 
traktorlar.
• g‘ildirakli;
• gusenitsali.
• ramali traktorlar;
• ramasiz traktorlar.
Konstruksiyasiga 
ko‘ra:
Traktor ostovi (ko‘taruvchi 
qismi)ning tipiga ko‘ra:
Traktor turlari
8-rasm.
MTZ-80 g‘ildirakli universal chopiq traktorining asosiy qismlari, ularning 
mexanizmlari va detallarining joylashishi: 
1 – boshqariluvchi g‘ildirak;
2 – oldingi ko‘prik; 3 – rul boshqarmasi; 4 – suv; 5 – shovqin so‘ndirgich; 6 – dvigatel;
7 – havo tozalagich; 8 – rul chambaragi; 9 – kabina; 10 – o‘rindiq; 11 – orqa fara;
12 – akkumulatorlar batareyasi; 13 – gidravlik osma tizimining asosiy kuch silindri;
14 – osish mexanizmi; 15 – orqa quvvat olish vali; 16 – taqish qurilmasi;
17 – yetakchi g‘ildirak; 18 – oxirgi uzatma; 19 – differensial; 20 – bosh uzatma;
21 – uzatmalar qutisi; 22 – ilashish muftasi.
@edurtm_uz

---

174
QISHLOQ XO‘JALIGI TEXNOLOGIYASI YO‘NALISHI
Dizelli ichki yonuv dvigateli
o‘rnatilgan traktor ko‘p tarqalgan. Bunda dizel 
yonilg‘isining issiqlik energiyasi tirsakli valni, undan butun traktor agregatini harakatga 
keltiradi. Transmissiya dvigatelni harakatlantirgichlar (yengil g‘ildiraklar yoki 
yulduzchalar)ga uzatadi. 
Transmissiyaning asosiy elementlari:
tishlashish muftasi, uzatmalar qutisi, asosiy 
va oxirgi uzatmalar, burish mexanizmi. Tishlashish muftasi yordamida dvigatel 
transmissiyadan ajratiladi va unga ohista ulanadi. Uzatmalar qutisi harakat tezligi va 
tortish kuchining kattaligi hamda yo‘nalishini o‘zgartiradi. Asosiy uzatma bo‘ylama 
vallardan harakatni ko‘ndalang vallarga uzatadi hamda umumiy uzatish sonini oshiradi. 
Oxirgi uzatma (silindrik reduktorlar) aylanish chastotasini oxirigacha pasaytiradi va 
yetakchi g‘ildiraklar yoki yulduzchalarga uzatilayotgan aylantiruvchi momentni oshiradi, 
kerakli yo‘l tirqishini hosil qilishga yordam beradi. 
Traktorning burish mexanizmi
(g‘ildirakli traktorda – differensial, gusenitsali 
traktorda – friksion muftalar yoki planetar mexanizmlar) yurish qismining yetakchi 
elementlariga turli tezliklarda aylanish imkonini beradi. Bu esa traktorga egri-
bugri yo‘llarda ham harakatlanish imkonini beradi. Yurish qismi aylanma harakatni 
ilgarilanma harakatga aylantiradi, shuningdek, traktordan tushgan yukni tuproqqa 
uzatadi va bu bilan traktorning manyovrchanligini oshiradi. U yo‘naltiruvchi g‘ildiraklar 
yoki zanjirni harakatlantirgichlar va yurish qismlarini traktorning ostoviga biriktiruvchi 
elementlardan iborat. 
Boshqarish mexanizmi 
(rul boshqarmasi, tormozlar) alohida agregatlarni ham, 
butun traktorni ham boshqarishni taʼminlaydi. Zamonaviy traktor haydovchi mehnatini 
yengillashtirish uchun gidravlik, pnevmatik va mexanik kuchaytirgichlar bilan 
jihozlangan, shuningdek, ish o‘rnida kerakli sanitariya-gigiyena sharoitlari yaratilgan.