N. M. Alovddinova Ilmiy va pedagogik xizmatlar markazi direktori

FOYDALANISH TEXNOLOGIYASI, XAVFSIZLIK TEXNIKASI 
QOIDALARI
Iste’molchi kimyoviy moddalari. 
Sovunlar, yuvish vositalari va maishiy kimyo 
vositalaridan foydalanish natijasida inson tanasiga kiradigan kimyoviy moddalar 
miqdori ular keltirib chiqaradigan sog‘liq muammolari uchun muhim hisoblanadi. 
AQSHda o‘tkazilgan tadqiqotlarga ko‘ra, bir sutkada inson organizmiga kiradigan 
deterjan sirt faol moddasining miqdori ko‘pi bilan 3 mg atrofida. Mamlakatimizda olib 
@edurtm_uz

---

156
SERVIS XIZMATI YO‘NALISHI
borilgan tadqiqotlarning ko‘rsatishicha, hatto ichimlik suvida ham juda ko‘p miqdordagi 
sirt faol moddalari mavjud ekan. Yuvish vositalaridan foydalanish joylari ham 
hisobga olinadigan bo‘lsa, bunday holatning inson salomatligi va ekologik xavfsizlik 
nuqtayi nazaridan salbiy ta’siri juda yuqori. Shu sababli, yuvish vositalarini ishlab 
chiqaruvchilarni nazorat ostida ushlab turish juda muhim. Inson salomatligi va atrof-
muhitning ifloslanishi uchun eng kam zararli bo‘lgan aralashmalar Sog‘liqni saqlash 
vazirligi tomonidan belgilanadi va ishlab chiqaruvchilar ushbu mezonlarga rioya 
qilishlari uchun nazorat qilinadi.
Suyuq sovun, shampun, kir yuvish vositalari va idishlarni yuvish vositalari asosiy 
sintetik tozalovchi vositalar hisoblanadi. Ushbu mahsulotlar tarkibidagi kimyoviy 
moddalar inson organizmi uglerod tuzilishini buzadi yoki tanadagi kislorodni iste’mol 
qiladi. Yuvish vositalari inson salomatligiga zarar yetkazmasligi uchun, deylik, kirlarni 
8 t, idishlarni esa 6 tonna suv bilan yuvish kerak. Aslida bunday bo‘lmaganligi sababli 
ishlab chiqarish jarayonlarini nazorat ostida ushlab turish, mahsulotlarni esa tez-tez 
sinab ko‘rish va tahlil qilish lozim. 
Ehtiyot bo‘ling, kimyoviy “qurollar”!
Maishiy kimyo vositasi 
yorlig‘ida uning tarkibi 
aniq ko‘rsatilgan 
bo‘lishi kerak. 
Unda xlororganik birikmalar, 
akilbenzolsulfonatlar, 
etoksillangan alkilfenollar 
bo‘lmasligi shart.
Maishiy kimyo mahsulotlarini 
bolalardan yashirish va ular 
qo‘li yetmaydigan joyda 
saqlash kerak. 
Kimyoviy vositalar bilan ishlaganda, 
rezina qo‘lqop kiyish, ko‘zlarni 
himoyalash, nafas yo‘llari va teriga 
kimyoviy faol moddalar tushishidan 
ehtiyotlanish zarur.
Maishiy kimyo vositasining changi, tutuni 
va kukunlari organizmga tushmasligiga 
e’tibor qaratish lozim, bunday vositalar 
bilan ishlayotganda, albatta, xonada havo 
aylanib turishi kerak.
Maishiy kimyo vositalari ishlab chiqaruvchilar agressiv birikmalar o‘rniga ko‘proq 
tabiiy moddalardan foydalanishga o‘tayotganliklarini ham qayd etish joiz. Masalan, xlor 
kislotasi o‘rniga limon kislotasi qo‘llanilmoqda va hokazo. Xlorli birikmalarni maishiy 
kimyoda qo‘llashga rasmiy taqiqlar joriy qilinmagan bo‘lsa-da, ishlab chiqaruvchilarning 
o‘z tashabbusi bilan bunday birikmalarni imkon qadar qo‘llamaslikka bo‘lgan 
urinish tendensiyasi kuzatilmoqda. Bu, asosan, maishiy kimyo xavfsizligiga bo‘lgan 
talabchanlikning ortganligi va OAVda yetarli targ‘ibot ishlari olib borilganligi bilan 
bog‘liqdir.
Hozir do‘kon peshtaxtalarida maishiy kimyo mahsulotini sotib olayotgan xaridorlar 
uning iste’mol muddatidan tashqari tarkibiy xavfsizligiga ham e’tibor qarata boshladi. 
Bu yaxshi holat, albatta. Shu sababli ishlab chiqaruvchilar endilikda mahsulot yorlig‘ida 
@edurtm_uz

---

157
“ishqorsiz modda”, “yashil texnologiya”, “ekologik sof mahsulot” singari reklama-
targ‘ibot yozuvlarini keng qo‘llashmoqda. Marketologlar olib borgan tadqiqotlarga ko‘ra, 
ro‘zg‘orda yaqin dastyor bo‘lgan maishiy kimyo mahsulotlarining bexatarligi uchun o‘rta 
statistik xaridor qimmatroq tannarxga ham rozi bo‘ladi.