N. M. Alovddinova Ilmiy va pedagogik xizmatlar markazi direktori

Ishning maqsadi:
plastik idishlardan buyum (harakatlanuvchi 
changyutkich) yasashni o‘rganish.
Jihozlar:
chizg‘ich, sirkul, marker, pistolet yelim, pichoq, qaychi, temir arra, 
izolatsiya lentasi, dvigatel, sim, plastik idish, plastik quvur, plastik qisqich 
(xomut).
Ishning bajarilish tartibi: 
harakatlanuvchi sodda ko‘rinishdagi changyutkich 
yasash bo‘yicha ish tartibi texnologik xarita asosida amalga oshiriladi.
Harakatlanuvchi sodda ko‘rinishdagi changyutkich yasashning 
TEXNOLOGIK XARITASI
13-amaliy mashg‘ulot
@edurtm_uz

---

69
T/r
Ish ketma-ketligi
Ishni bajarish
bo‘yicha ko‘rsatma
Asboblar
Jihoz va 
moslamalar
O‘lchov
Ish 
1.
1,5 
l
hajmdagi 
plastik idish tanlab 
olinadi. 
–
–
–
2.
Plastik idishning 
yuqori qismi rasmda 
ko‘rsatilganidek
8 cm oralig‘ida 
marker yordamida 
belgilab olinadi.
chizg‘ich, 
marker
–
3.
Idish belgilangan 
chiziq yo‘nalishida 
pichoq bilan kesib 
chiqiladi.
–
pichoq
–
4.
0,5 
l
hajmdagi oddiy 
yupqa tunuka idish 
olinadi va yuqori 
hamda pastki 
qismlari temir 
arra yoki qaychi 
yordamida kesib 
olib tashlanadi.
–
temir 
arra, 
qaychi
–
5.
Tunuka idish 
rasmda ko‘rsatilgan 
tarzda qaychi 
yordamida kesiladi.
–
qaychi
–
6.
Tunuka idish 
o‘rtasidan ochilib, 
tekislanadi.
–
–
–
7.
Plastik idishning 
diametri o‘lchab 
olinadi.
chizg‘ich
–
–
8.
Sirkul yordamida 
tunuka idishga 
diametri 8 cm li 
aylana chiziladi.
sirkul,
marker
–
–
@edurtm_uz

---

70
TEXNOLOGIYA VA DIZAYN YO‘NALISHI
9.
Chizilgan aylana
8 ta qismga 
bo‘linadi.
–
qaychi
–
10.
Aylana markazidan 
1 cm uzunlikda
8 ta qism chiziqlari 
bo‘yicha belgilab 
olinadi. 
chizg‘ich 
marker
–
–
11.
Belgilangan 1 cm 
uzunlikdagi chiziqlar 
bo‘ylab qaychida 
kesib chiqiladi.
–
qaychi
–
12.
Kesilgan 8 ta qism 
ventilator parragi 
ko‘rinishida egib 
chiqiladi.
–
–
–
13.
Dvigatel tanlab 
olinadi.
–
–
dvigatel
14.
Ventilatorni 
dvigatelga o‘rnatish 
uchun pistolet yelim 
surtiladi.
–
–
dvigatel, 
pistolet 
yelim
15.
Tayyorlangan 
ventilator pistolet 
yelim yordamida 
dvigatelga 
o‘rnatiladi.
–
–
dvigatel, 
pistolet 
yelim
16.
Plastik idishning 
tag qismlari pichoq 
yordamida kesib 
olinadi.
–
pichoq
–
17.
Plastik idish 
qopqog‘ining yon 
devorlari teng 
masofa tashlab, 
pichoq yordamida 
3 joyidan kesib 
olinadi.
–
pichoq
–
@edurtm_uz

---

71
18.
Plastik idish 
qopqog‘i kesilgan 
yon devorlarining 
ko‘rinishi.
–
–
–
19.
Pistolet yelim 
yordamida plastik 
idish qopqog‘i 
dvigatelning 
orqa qismiga 
yopishtiriladi, bunda 
tok manbayiga 
ulanadigan sim 
teshikdan chiqarib 
qo‘yiladi.
–
–
dvigatel, 
pistolet 
yelim
20.
Qopqoq ustiga yelim 
surtib chiqiladi.
–
–
pistolet 
yelim
21.
Tayyorlangan 
ventilator parragi 
plastik idish ichiga 
yopishtiriladi.
–
–
–
22.
Marker yordamida 
plastik idishning 
yuqori qismi 
belgilab olinadi.
marker
–
–
23.
Belgilangan chiziq 
bo‘yicha 8 ta knopka 
biriktiriladi.
–
–
–
24.
Plastik idish 
diametriga mos 
plastik qisqich 
(xomut) va yupqa 
to‘r setka olinadi. 
Pistolet yelim 
yordamida to‘r setka 
plastik qisqichga 
yopishtiriladi va 
ortiqcha qismlar 
qaychi yordamida 
kesib tashlanadi.
–
qaychi
pistolet 
yelim
@edurtm_uz

---

72
TEXNOLOGIYA VA DIZAYN YO‘NALISHI
25.
Tayyor bo‘lgan 
to‘sqich yon 
qismlariga yelim 
surtilgan holda 
plastik idishga solib 
yopishtiriladi. Bunda 
to‘sqich biriktirilgan 
8 ta knopka ustiga 
joylashadi.
–
–
–
26.
Plastik idishning 
kesib olingan uch 
qismi to‘siq ustiga 
biriktiriladi.
–
–
–
27.
15–20 cm 
uzunlikdagi plastik 
quvur tanlab olinadi. 
Uning bir uchiga 
kerakli miqdorda 
izolatsiya lentasi 
o‘raladi.
–
–
–
28.
Plastik quvur uchiga 
izolatsiya lentasi 
kerakli miqdorda 
o‘ralganidan so‘ng, u 
plastik idish uchiga 
mustahkam qilib 
joylashtiriladi.
–
–
–
29.
100 ml li PVA yelim 
idishi olinadi.
–
–
–
30.
PVA yelimi 
idishi xokandoz 
ko‘rinishida kesib 
olinadi.
–
–
–
@edurtm_uz

---

73
31.
Plastik quvurning 
ikkinchi uchi 
tayyorlangan PVA 
yelimi idishiga 
biriktiriladi. 
Biriktirilgan qism 
izolatsiya lentasi 
bilan mustahkam 
o‘raladi.
–
–
–
32.
Changyutkich chang 
tortish qismining 
ko‘rinishi. 
–
–
–
33.
Changyutkich 
dastagi uchun 25–
30 cm uzunlikdagi 
plastik quvur tanlab 
olinadi. Uning uch 
qismlariga yelim 
surtiladi.
chizg‘ich
–
pistolet 
yelim
34.
Plastik quvur 
plastik idishning 
tana qismiga 
yopishtiriladi.
–
–
–
35.
2 ta plastik idish 
qopqog‘iga yelim 
surtiladi.
–
–
pistolet 
yelim
36.
Yelim surtilgan 
plastik idish 
qopqog‘i 
changyutkichning 
oyog‘i sifatida 
dastagiga qarama-
qarshi tomonga 
yopishtiriladi.
–
–
pistolet 
yelim
37.
Sodda ko‘rinishdagi 
qo‘lbola 
changyutkich tayyor, 
endi uni elektr toki 
yordamida ishga 
tushirish mumkin.
–
–
–
@edurtm_uz

---

74
TEXNOLOGIYA VA DIZAYN YO‘NALISHI
19-§. DEVORGA O‘RNATILADIGAN BUYUMLARNI 
QOTIRISH USULLARI
Uy-ro‘zg‘or ishlarida foydalanish qulay bo‘lishi uchun buyumlar devorga o‘rnatiladi. 
Ular sirasiga soat, ramkali turli fotosuratlar, osma yoritgich chiroqlari, ilgichlar, gul 
tuvaklari, devor shkaflari kabilarni kiritish mumkin. Bunday turli o‘lcham va shakldagi 
buyumlarni devorga mustahkamlash uchun mix, vint, burama mix (shurup), shayba, 
bolt-gaykalar, yog‘och, metall, polimer va kompozit materialli burchakliklar, kronshteyn, 
ilgak va boshqa mahkamlovchi vositalardan foydalaniladi.
Devorga o‘rnatiladigan buyumlarni qotirishda devor qanday materiallardan 
(yog‘och, g‘isht, beton, penoblok, gipsokarton va boshqa) iboratligini aniqlash va unga 
ko‘ra mahkamlovchi vositalarni tanlash lozim (49-rasm).
49-rasm.
Devor materialiga ko‘ra mahkamlovchi vosita turlari.
Buyumlarni devorga mahkamlash uchun har xil mahkamlagichlardan foydalaniladi 
(50-rasm).
Mix
Burama mix 
(shurup)
Yog‘och
G‘isht
Beton
Keramika, 
silikat va tosh 
g‘isht bloklar
mix, burama 
mix (shurup)
dubel mix, 
burama mix 
(shurup)
anker, burama 
mix (shurup)
kimyoviy 
anker
anker
Gipsokarton
Dyubel mix
Vint
III BOB. IJTIMOIY-IQTISODIY TEXNOLOGIYA 
ASOSLARI
@edurtm_uz

---

75
Devorga o‘rnatiladigan buyumlarni qotirishda mahkamlovchi vositalar bilan 
birgalikda turli yordamchi burchakliklar, kronshteyn, ilgak va boshqalardan ham keng 
foydalaniladi (51-rasm).
Anker 
(anker bolti)
Kimyoviy anker
Plastik manjet turlari
50-rasm.
Mahkamlagich turlari.
51-rasm.
Buyumlarni qotirishda foydalaniladigan
har xil shaklli yordamchi vositalar.
@edurtm_uz

---

76
TEXNOLOGIYA VA DIZAYN YO‘NALISHI
1. Devorga buyumlarni 
o‘rnatishdan oldin buyum 
o‘rnatiladigan joyda elektr simlari, 
metall materiallar mavjud emasligiga 
ishonch hosil qilish zarur. Devorda 
yashirin elektr simlari mavjud yoki 
mavjud emasligi maxsus qurilma – 
tester yordamida aniqlanadi
(52-rasm). Tester hatto devor 
ichidagi sim qancha masofada 
joylashganligini ham aniqlab beradi.
2. O‘lchash va rejalash asboblari yordamida devorga o‘rnatiladigan buyum joyi 
aniqlanadi va qalam yoki bo‘r yordamida belgilab olinadi.
3. Devor materialiga ko‘ra teshik ochish uchun bolg‘a, elektrodrel, perforator kabi 
asboblardan foydalaniladi. Asboblar yordamida kerakli o‘lchamdagi teshik ochiladi.
4. Devor materialiga ko‘ra mahkamlovchi vosita turi tanlanadi:
a) g‘ishtli devor uchun mahkamlagich va plastik manjet tanlab olinadi. Elektrodrel 
yordamida teshik (1) ochilib, unga plastik manjet (2) kiritiladi va otvyortka yordamida 
burama mix (shurup) (3, 4) manjetga qotiriladi (53-rasm).
b) beton devor uchun ham mahkamlagich g‘ishtli devorga o‘rnatilganidek tartibda 
amalga oshiriladi. Faqat ochilgan teshikni sement changi (qumi)dan (2) tozalab olish 
lozim (54-rasm).
Devorga buyumlarni qotirish usullari
52-rasm.
Tester yordamida tekshirish.
1
2
3
4
53-rasm.
G‘ishtli devorga mahkamlagichni o‘rnatish ketma-ketligi.
@edurtm_uz

---

77
d) Gipsokarton konstruksiyalari zamonaviy interyerlarda alohida o‘rin tutadi. 
Gipsokarton devor va shiftlarni qoplash, xonalararo to‘siq, osma shift, manzarali va 
tovush yutuvchi buyum kabi konstruksiyalarni o‘rnatish uchun foydalaniladigan listli 
pardozlash materiali hisoblanadi.
Yengil buyumlarni gipsokarton devoriga mahkamlash kapalak shaklli plastik 
manjet yordamida amalga oshiriladi. Gipsokartonda (1) teshik ochiladi, kapalak shaklli 
plastik manjetga (2) kiritiladi va burama mix (shurup) (3) o‘rnatiladi. Burama mix 
(shurup) qotirilayotganda, kapalak shaklli plastik manjet gipsokarton devorlari yon 
tomonlariga ajralib, mahkamlanadi (4, 5) (55-rasm).
Hozirda uy devorlarini dekorativ ko‘rinishda bezatish uchun turli geometrik shakl-
lardagi devor shkaflardan foydalanilmoqda (56-rasm). Ular yengil va dekorativ ko‘rinish
-
ga ega bo‘lib, turli xil kichik yoki katta o‘lchamlardagi buyumlarni qo‘yish uchun maxsus 
yasaladi. Masalan, kitob, gul, o‘yinchoq kabilar uchun. 
1
2
3
4
54-rasm.
Betonli devorga mahkamlagichni o‘rnatish ketma-ketligi.
1
2
3
4
5
55-rasm.
Gipsokartonli devorga mahkamlagichni o‘rnatish ketma-ketligi.
56-rasm.
Dekorativ devor shkaf turlari.
@edurtm_uz

---