N. M. Alovddinova Ilmiy va pedagogik xizmatlar markazi direktori

63
Keramika
(yun. 
keramos 
– tuproq) – tuproq (gil, kaolin) yoki anorganik moddalarni 
yuqori haroratlarda pishirish yo‘li bilan olinadigan nometall material va buyum. 
Keramik material va buyumlar ishlab 
chiqarish uchun gil asosiy xomashyo 
hisoblanadi. Gil tog‘ jinslarining mayda 
jinsi bo‘lib, suv bilan plastik qorishma hosil 
qilish, quriganidan keyin berilgan shaklni 
saqlab qolish va pishirilganidan keyin tosh 
qattiqligiga ega bo‘lish xususiyatiga ega.
Dag‘al 
keramika
(notekis tarqalgan yirik 
zarralardan tashkil topgan, g‘ovakligi 5–30 %, 
ularga qurilish materiallari, g‘isht, koshin va 
boshqalar kiradi).
Nafis 
keramika (tekis tarqalgan mayda 
zarralardan tashkil topgan, g‘ovakligi 5 % gacha, 
ularga sopol, chinni, fayans, ba’zi olovbardosh 
materiallar, yarim chinni kabilar kiradi).
17-§. KERAMIKA. KERAMIKA TURLARI VA XOSSALARI
1. Rezina deb nimaga aytiladi? 
2. Rezina tarkibi qancha foizini kauchuk tashkil qiladi?
3. Rezina materiallaridan qanday maqsadlarda foydalaniladi?
4. Rezinalar foydalanish xususiyati va strukturasiga ko‘ra qanday turlarga 
bo‘linadi?
Mustahkamlash uchun savollar
Muammoli topshiriq
Nima uchun mashinasozlikda zarb kuchi ta’sirini yumshatishda metalldan emas, 
aynan rezina materiallardan foydalaniladi?
@edurtm_uz

---

64
TEXNOLOGIYA VA DIZAYN YO‘NALISHI
Keramik buyumlar tayyorlash uchun dastlab tuproq, kaolin, qum, dala shpati, 
metallurgiya va baʼzi sanoat chiqindilari sharli tegirmonda kukun holiga keltiriladi. 
So‘ngra hosil bo‘lgan moddaga suv qo‘shib aralashtiriladi va olingan oquvchan 
holatdagi qorishma aralashtirgichli hovuzchalarga quyiladi. Qoliplash usulidan kelib 
chiqib, qorishma filtr-press yoki maxsus purkash qurilmalarida maʼlum miqdorgacha 
suvsizlantiriladi. So‘ngra namligi 6–12 % li kukun holidagi qorishmalardan presslar 
yordamida, 15–25 % li qorishmalardan esa yoyish, bosish yoki kulolchilik charxida 
shakl berish yo‘li bilan buyumlar tayyorlanadi.
Tarkibida 25–45 % suvi bo‘lgan qorishmalar gips, g‘ovak plastmassa va metall 
qoliplarga quyish yo‘li bilan qoliplanadi. Qoliplangan buyumlar quritilib, maxsus 
pechlarda 900º dan 2000º gacha issiqlikda qizdiriladi. 
Pishirilgandan so‘ng keramik materiallarning baʼzi turlariga qo‘shimcha mexanik 
ishlov hamda pardoz beriladi. Sopol, chinni, fayans va nafis keramik mahsulotlarning 
boshqa turlaridan ishlangan buyumlarga suv va gaz o‘tkazmaydigan shishasimon 
qatlam hosil qiladigan sir qoplanib, 1000–1400º da qayta pishiriladi. 
Issiqlikni saqlovchi g‘ovak materiallar tayyorlashda loyga yuqori haroratda yonib 
ketadigan yonuvchan qo‘shimchalar (ko‘mir, qipiq kabi) qo‘shiladi. Qo‘shimchalar yonib 
tugagach, ular o‘rnida qolgan kovaklar g‘ovaklikni hosil qiladi.
Konstruksiyasiga ko‘ra keramik material va buyumlar guruhlari
Devorbop 
materiallar
Santexnika 
buyumlari
Yengil beton 
to‘ldirgichlar
Olovbardosh 
buyumlar
Uy-ro‘zg‘or 
buyumlari
Texnikada 
qo‘llaniladigan 
materiallar
Kislotabardosh 
buyumlar
Yo‘l va yo‘lak 
materiallari
Issiqlik 
o‘tkazmaydigan 
materiallar
Tom yopish 
materiallari
Bino ichini 
qoplash 
materiallari
Fasadni qoplash 
materiallari
1
5
9
2
6
10
3
7
11
4
8
12
g‘isht, keramik 
tosh, g‘ishtli blok, 
panel va boshqalar
kovakli tosh, 
keramik balka, 
panel, cherepitsa 
va boshqalar
keramik g‘isht, 
tosh, fasad 
plitkalari va 
boshqalar
sirli plitka, 
fason detallar, 
pol plitkalari va 
boshqalar
drenaj quvurlari, 
rakovina, unitaz, 
yuvish bakchalari 
va boshqalar
g‘isht, plitka, quvur 
va boshqalar
g‘isht, shaklli tosh, 
geometrik shaklli 
plita va boshqalar
g‘ovakli (ichi bo‘sh)
g‘ishtlar, toshlar va 
boshqalar
keramzit, agloporit 
va boshqalar
g‘isht, fason 
buyumlar va 
boshqalar
idish-tovoqlar va 
boshqalar
radiotexnika, 
elektrotexnika, 
kosmonavtika 
buyumlari va 
boshqalar