N. J. Toshmanov rivojlanish biologiyasi

Hujayraning  fizik-kimyoviy  xossalari
.  Hujayra  kolloid  sistema  bо„lib,  suv 
va  unda  muallaq suzib  yuruvchi  1  dan  150  nm  kattalikdagi  moddalardan  (dispers 
faza) tashkil topgan. Kolloid moddalar doimiy harakat qilib turadi. Ular bir xildagi 
elektrik zaryad tutganligi uchun chо„kmaga tushmaydi. Ammo fiksatorlar ta‟sirida 
ular  о„zaro  yopishib  chо„kma  hosil  qiladi.  Bu  jarayon  koagulyatsiya  deyilib, 
kо„pincha orqaga qaytmaydi. 
Gidrofil kolloidlarda kolloid modda atrofida suv qavat bо„lib, uni erituvchi 
moddaning  solvat  qobig„i  deb  nomlanadi  (tayoqchasimon  jismlar  uch  qismlari 
atrofida  solvat  qobiq  yо„q).  Elektrik  zaryad  yо„qolganda  mayda  kolloid  (zol) 
qismlar uzaro birlashib tо„rsimon tuzilmani hosil qiladi. Zol holatidan gel holatiga 
о„tishni  jelatina  moddasining  qotishi  misolida  kо„rishimiz  mumkin.  Tirik 
hujayrada kolloid sistema doimo zoldan gelga va geldan zolga о„tib turadi. Sun‟iy 

---

30 
 
yо„l bilan bu holatni hujayraga turli xilda ta‟sir qilish davomida (mexanik, ximik) 
kuzatish mumkin. Agar amyoba orqali elektr toki о„tkazilganda uning sitoplazmasi 
yopishqoqlashsa,  Broun,  harakati  keskin  sekinlashadi.  Elektr  toki  о„tkazish 
tо„xtatilganda  esa  sitoplazma  yana  о„z  holiga  qaytadi.  Shunday  qilib,  hujayra 
murakkab  kimyoviy  tuzilishga,  fizik-kimyoviy  xususiyatlarga  ega.  Hujayra 
tarkibidagi  moddalar  doimiy  harakatda  bо„lib,  bu  harakat  uning  modda 
almashinuvi bilan belgilanadi.