N iz o m IV n o m id a g I t o s h k e n t d a V l a t pe d a g o g ik a universiteti umumiy psixologiya

Faoliyatning interiorizatsiyasi va eksteriorizatsiyasi.
Tashqi olamda turli hodisalar ma lum darajada o'zaro doimiy bog'hqhkka, 
m a’lum sharoitlarda namoyon bo'ladigan biror m ustahkam xususiyatga va tuzilishga 
egadir.
O b’ektlar bilan hodisalar o'rtasidagi bunday barqaror (invariant) munosabatlarm 
o b ’ektlam ing muhim xususiyatlari deb yuntiladi. Bu ulam ing kelajakda qay darajada 
o'zgarishi va shu maqsadga muvofiq ish tutish. ya'n i o b 'ek t va hodisalarnm g "xatti- 
h arak atlari’ni oldindan ko 'ra olish imkoniyatim beradi. Tashqi, ya rn buvumlar bilan 
qilinadigan bunday holda guyo ichki, y a ’ni ildam faoliyatm oldindan payqab olinadi. 
O b'ekt (narsa) ustida qilinadigan konkret ishlar bu o b ’ektlam ing muhim xususiyatlari 
ustida qilinadigan operatsiyalar bilan. ya'ni ideal (psixik) ishlar bilan almashinadi. 
Boshqacha qilib avtganda, narsalar bilan jism oniy tarzda qilinadigan ishlar shu 
narsalam ing mazmuni bilan almashinadi.
Tashqi 
real 
ishdan 
ichki 
ideal 
ishga mana shunday 
o'tish jarayonini 
interorizatsiya 
deb yuntiladi (ichki ishga aylanadi). Inson psixikasi interiorizatsiyasi 
tufayli ayni chog'da k o 'z o'ng id a vo 'q bo'lgan narsalam ing obrazlan bilan ishlay 
bihsh qobiliyatiga ega. Interiorizatsiya muammosi rus olimlari L S.Vigotskiy, 
A N.Leontev, P Ya.Galperin va ularning shogirdlari tomonidan turli jabhalarda tadqiq 
qihngan. Interiorizatsiya orqali inson psixikasi muayyan vaqt oralig'ida uning idrok 
maydonida y o ‘q narsalam ing timsoli (obrazi) dan foydalanish qurbiga ega bo'ladi. 
Shu narsa m a’lumki bunday o'zgarishlarning muhim quroli bo'lib, so 'z o'zganshi 
vositasi sifatida nutqiy faoliyat xizmat qiladi. Shuning uchun so'zlam i to 'g ri 
ishlatishga odatlamsh 
favqulodda buyum lam ing 
muhim xususiyatlari haqida 
axborotdan 
foydalanishning 
usullarini 
o 'zlashtinsh 
dem akdir 
Inson 
aqliy 
taraqqiyotida interiorizatsiyaning ahamiyati kattadir.
M a’lumki, odam ning ichki dunyosi paydo bo'lgandan so'ng har bir narsani, har 
bir harakatni oldindan ichida o'ylab so'ngra am alga oshiradi. Oldin ichida o'ylab, 
so'ngra bevosita tashqi munosabatga o'tishi faoliyatning