N iz o m IV n o m id a g I t o s h k e n t d a V l a t pe d a g o g ik a universiteti umumiy psixologiya

Motiv 
- kishini faoliyatga undaydi va unga mazniun baxsh etadi.
Ish-harakat 
galdagi bitta oddiy vazifani bajarishga qaratilgan, nisbatan 
tugallangan faoliyatning tarkibi. Faoliyatga qaratilgan maqsad o z m i-k o p m i uzoq 
yoki yaqin bo'lishi mumkin. Shuning uchun bu maqsadga enshish odam tomonidan 
ana shu maqsad sari harakat qilish davom ida uning oldida tug'iladigan qator ju z 'iy
maqsadlarni lzchillik bilan hosil qilishdan iborat bo'ladi.
Tashqi olamdagi narsalam ing holatim va xossalarini o'zgartirishga qaratilgan 
harakatlam i ish-harakat (sa'i-harakat) deb yuntiladi. Narsalar bilan qilinadigan 
istalgan bir ish makon va zamon bilan bog'liq bo'lgan m a’lum harakatlardan tashkil 
topadi Masalan: “A”, “I” harflarni yozishdagi harakatlar, bir-bindan farq qiladi 
O dam lam ing narsalar bilan qiladigan harakatlan tahlili shuni ko'rsatadiki. bu 
harakatlar tashqi jihatdan ju d a ko'p, rang-barangdir. Shunday bo'lsa ham, odatda ular 
uchta sodda elementlardan tashkil topgandir: “o lm o q ", “joym i o 'z g a rtirm o q ”, “quyib 
yuborm oq” bu harakatlar odam ning tanasi, oyoqlari va boshi bilan qilinadigan 
yordamchi harakatlar bilan am alga oshm ladi.
Inson faohyatiga yo'naltirilgan maqsadga enshish uchun shu yo'lda harakat qilish 
tufayli xususiy vazifalami bajarishga kmshadi. U o 'z oldida turgan maqsadni amalga 
oshinsh uchun m a’lum vaqt o rah g 'id a u yoki bu amalm bajaradi Biror matnni 
kom pyuterda tayyorlash uchun inson oldin uni elektr tokiga ulaydi, ekranni ishga 
sozlaydi, uning tugm achalanm bosish orqali h arf va so'zlarni teradi, so'ngra ma lum 
m a’no anglovchi matn paydo bo'ladi
Inson faoliyati narsalam i o'zlashtirishga yo'naltirilgan sa’i - harakatlardan 
tashqari: a) tanam ng fazoviv holati, b) qiyofaning saqlanishi (tik turish, o'tirish), v) 
joy almashish (yurish-yugunsh), g) aloqa vositalari sa 'i-h a ra k atlan qatnashadi. 
O datda aloqa vositalari tarkibiga; a) lfodali sa’i - harakat (im o-ishora, pantomimika),
b) m a’noli ishora, v) nutqiy sa’i - harakatlarm kiritadi. S a’i-harakatlam ing ushbu 
turlanda ta'kidlab o'tilganidan tashqan mushaklar, hiqildoq, tovush paychalari, nafas 
olish a'zolari ishtirok etadi Demak, narsalami o'zlashtirishga qaratilgan harakatning 
ishga tushishi muayyan s a 'i - harakatlar tizim ining am alga oshinhshim anglatadi Bu 
hodisa ko'p jihatdan harakatning amalga oshishi, shart-sharoitlarga bog'liq.
21

---

Jumladan: a) kitobm olish qalamni ohshdan boshqacharoq tarzdagi sa'i-harakatni 
taqazo etadi, b) avtomobilni haydash velosepedda uclushga qaraganda o'zgacha sa ’i-
harakat talab qiladi, v) ellik kilogranim shtangani ko'tarishda bir pudlik toshga 
qaraganda ko'proq quvvat sarflanadi, g) kartonga katta shaklm joylashtirish, qiyin 
kechadi
S a'i-harakatlarnm g nazorat qilish jaravoni va ulami boshqansh teskari aloqa 
tam oyiliga binoan ro ‘yobga chiqadi Ushbu hodisani am alga oshish lmkoniyati 
quyidagi om illarga bevosita b og'liq holda kechadi: a) sezgi a ’zolari aloqa kanali 
vazifasini bajargan taqdirda; b) ular axborot manbai sifatida harakat rolini 
o'ynaganda; v) sa'i-harakatlarm aks ettiruvchi alomatlar bu jarayonda xabar 
yetkazuvchi sifatida qatnashganida va boshqalar. T a ’kidlab o'tilgan omillar orqali 
am alga oshadigan teskari aloqam ng bunday shaklim (ko'rinishim ) rus tadqiqotchisi 
P K .A noxin teskari afferentatsiya deb atagan