N iz o m IV n o m id a g I t o s h k e n t d a V l a t pe d a g o g ik a universiteti umumiy psixologiya

K o‘rgazm ali-ob razli ta fa k k u r 
turi ham psixologik adabiyotlarda turlicha talqin 
qihnadi. "Psixologik lug‘at”da ta ’riflanishicha u konkret tafakkurning bevosita idrok 
qilinayotgan narsa va hodisalar haqida fikrlashdan iborat bo'lgan turi.
Fikr yuritilishi lozim bo'lgan narsa-hodisalami idrok yoki tasavvur qilish mumkin 
bo'lsa, bunday tafakkur 
k on k ret ta fa k k u r 
deb ataladi. U o 'z navbatida yaqqol- 
predmetli va yaqqol-obrazli tafakkur turlariga ajratiladi. Agar fikr yuntish o b ’ekti 
bevosita idrok qilinsa, bunday tafakkur 
y a q q o l-p red m etli ta fa k k u r 
deyiladi Fikr 
yuritilavotgan narsa va hodisalar faqat tasavvur qilinsa, bunday tafakkur 
yaq q ol-
ob ra zli tafak k u r 
deb ataladi
A b strak t 
ta fa k k u r 
narsalam ing mohiyatini 
aks ettiruvchi 
va so'zlarda 
ifodalovchi tushunchalarga tayanib fikr yuritishdir. Algebra, tngonom etriya, fizika,
51

---

chizm a geometriya. oliy m atem atika masalalarini yechish mahalida fikr yuritish, 
mulohaza bildirish, abstrakt tafakkurga xos misollardir.
H odisalam i izohlashga, faraz q ilish g a qaratilg an tafak k u r 
n azariy ta fa k k u r 
deb 
ataladi.
Nazariy tafakkur tufayli voqelikdagi umumiy va muhim boglam shlam i, 
xossalam i, qonuniyatlarni anglab olamiz. Shuning uchun Quyosh va oy tutilishini, 
yulduzlar tizimini harakatini, ob-havo m a’lum otlarini, yer qimirlash o ‘choqlarini, 
voqea sodir bo'lishini ancha llgari aytib berishim iz mumkin. Shu sababdan nazariy 
tafakkumi oldindan ko'rish imkoniyatini yaratadigan 
u n iu m lash gan ta fa k k u r 
deb 
ataydilar.
Muayyan fikmi chin yoki yolg'onligim ob ektiv dalillar bilan isbotlash o ‘miga, 
inson shaxsining ijobiy yoki salbiy sifatlari bilangina cheklanib qolishdan iborat 
tafakkur turi