N iz o m IV n o m id a g I t o s h k e n t d a V l a t pe d a g o g ik a universiteti umumiy psixologiya

ko‘rsatma
berishdir 
Bu masala gruzin psixologi D .N .Uznadze va uning xodimlari tomomdan 
ishlangan. 
K o'rsatm a berish 
deganda bilish faoliyati bilan bog'liq bo'lgan 
ehtiyojlami 
m a’lum usulda qondirishga tayyor turish tushuniladi 
Talabalar 
o'qituvchilar beradigan topshiriqlam i bajarishga doim tayyor turadilar.
Shaxsning malaka va odatlari
Har bir odam bilim bilan birga m alaka va odatlam i egallaydi. M alakalar bir necha 
xil bo'ladi (yozish, o'qish, yurish, musiqa chalish, sport vahokazo). Maqsadni ko'zlab 
biror nima bajansh m alakaga bog'liqdir. 
M alaka 
- deb avval ongli bajarilib, 
keyinchalik avtomatlashgan xatti-harakatlarga aytiladi. Istalgan malakam qayta-qayta 
takrorlash natijasida hosil qilish mumkin. M alakalar sodda va murakkab bo'lishi 
mumkin. Masalan, m ashina haydash, musiqa chalish, kasb egallash murakkab malaka, 
mix qoqish, o'tin arralash-sodda malaka hisoblanadi. M alakalam i mashq qilish 
natijasida egallanadi. Shaxsda malakadan tashqari odatlar ham bo'ladi Odat kishi 
qalbiga o'rnashib, uning ehtiyojiga aylanib qolgan harakatlardir. Masalan, ertalab 
turib yuvinish, ovqatlam sh, ozoda yurish kabilar. Odatlar ijobiy va salbiy bo'ladi. 
Salbiy odatlarga yolg'on gapinsh, ichish, chekish kabilar kiradi. Malaka va 
odatlam ing nerv-fiziologik asoslarini shartli refleksning hosil bo'lish mexanizmi 
tashkil qiladi. Bu shartli refleks oddiy emas, balki dinamik stereotip tarzidagi, v a ’ni
30

---

takrorlash natijasida m ustahkamlangan shartli reflekslar majmuasidan iborat Masalan, 
bola bolalar bog'chasiga o'rganguncha qivnaladi, chunki undagi sharoitga ularda 
dinamik stereotip hosil bo'ladi Yangi hosil qilinadigan malakalar ilgari hosil qilingan 
malakalarga bog'liq bo'ladi. Ilgarigi malakalar yangisiga ijobiy ta'sir qiIsa, 
m alakalam ing kuchayishi kuzatiladi. Masalan, chet tillaridan birortasini o'rgangan 
odam boshqa bir chet tilini o'rganishda qiynalmaydi. Agar ilgarigi malaka yangisini 
hosil qilishga salbiy ta ’sir qilsa m alakalar