|
Budda Shakya Muni (miloddan avvalgi 556 - 476-yiIlar). Budda dunyoda
eng keng tarqalgan dinlardan biri - buddizmning asoschisidir. U Hindistondagi
Shakya qabilasi hukmdorining o ' g 'l i bo'lgan. Budda Himolay to g'ining etagida
dunyoga kelgan. Uning asl ismi - Gautama bo'lgan. Shakya Muni uning laqabi
bo'lib, ‘‘shakya qabilasining zohidi" degan m a ’noni bildiradi.
Gautam a muhtasham saroyda, gullar va dur ja vohirlar ichida yashagan.
Shuning uchun u havot hamma yerda go'zal va zavqli degan xulosaga kelgan.
Biroq bir kuni o g ‘zida bitta ham tishi y o 'q , qartayib qolgan qariyani
uchratgach. keksalik muqarrar ekanini tushunadi. Bemor odamni uchratib, salomatlik
omonatiigini angladi va o'lim
to 'g 'risid a o'ylay boshladi. Shu tariqa zohidlikni
10
ixtiyor qiladi. Yetti yil tarki dunyochiiikda, ochlik va sargardonlikda yashaydi.
K.unlardan bir kuni u katta daraxt ostida chordona qurib chuqur o ‘yga tolgancha
o ‘tirganda m o “ jiza yuz berib, ongi tiniqlashadi va donishmandlik sari yuz tutadi. Shu
paytdan boshlab uni Budda deb atashadi. Budda Gang daryosi b o ‘yidagi Banoras
shahrida o ‘z t a ’limoti asoslari bo'yicha dars bergan.
Budda Shakya Muni shunday degandi: “ Inson hayoti azob uqubatlardan
iboratdir. Biroq doimo t o ‘g ‘ri so'zlab, ezgulikka intilish o ‘zgalarning haqiga xiyonat
qilmaslik, g'azab va hasadni yengish orqali uni yengillatish mumkin. Shuningdek,
inson behuda yugur - yugurlardan, mol dunyo orttirish havasi va haddan ziyoda
huzur-halovat istagidan ozod bo'lm og'i lozim. Ana shunda har bir boy va kambag'al,
shoh va qul, ruhoniy va oddiy kimsalar dunyoga qayta - qayta kelish azobidan xalos
bo'ladilar” .
Budda ta ’limoti ayni bir vaqtning o ‘zida ham qiyin, ham teran. Biz bu o ‘rinda
faqat uning “t o ‘rtta yaxshi haqiqat” degan nom bilan tanilgan asosiy qoidalarini
sxematik tarzda tavsiflab berishimiz mumkin.
1. Dunyo azob-uqubatlarga to'lib ketgan. Tug'ilish azob, qarilik azob, kasallik
azob va o ‘lim azob. O 'z in g yomon ko‘radigan odam bilan uchrashish azob, sevimli
kishidan judo bo'lish azob, xohlagan narsani qondirish uchun behuda kurash azob.
Aslida xohish istaklar va ehtiroslardan bo'lmagan havot har doim azob keltiradi. Bu
“azob haqidagi haqiqat” deyiladi.
2. Inson azoblarining sababi shubhasiz jismoniy mavjud bo'lish ishtiyoqida va
dunyoviy
ehtiroslarning
xomxayolligidadir.
Agar
bunday
ehtiroslar
va
xomxayollarning kelib chiqishini kuzatilsa, shu narsa m a ’lum bo'ladiki, ular hamma
narsani yutib yuboradigan, instinktli tarzda kelib chiqadigan hoxish istaklarga
asoslanadi. Masalan, yashashga nisbatan kuchli irodaga asoslanadigan hoxish, agar
xatto uning izlaydigan narsasi ba’zan oMirn bo'lib chiqsada, o'zi hoxlagan narsani
izlaydi. Bu azoblarning sababi to'g'risidagi haqiqat deb ataladi.
3. Agar insonning barcha ehtiroslari negizida yotgan xohish bartaraf etilishi
mumkin bo'lsa, unda ehtiros o'ladi va odamning azoblari nihoyasiga etadi. Bu
azoblarning to'xtatilishi haqidagi haqiqat, deb ataladi.
4. Hohish istaklar va azoblar bo'lmaydigan holatga erishish uchun muayyan
y o'lga amal qilish lozim. Bunday saxovatli eski yo'lning bosqichlari quyidagilardir:
to 'g 'r i tushunish, to 'g'ri nutq, t o ‘g ‘ri tafakkur. to 'g'ri fe’l-atvor, to'g'ri turmush tarzi,
to'g'ri kuch-g'ayrat, fikrning to'g'ri yo'nalishi va diqqat- e ’tiborni to 'g'ri qaratish.
Bu azoblarning sababidan xalos bo'lishning saxovatli yo' 1 i haqidagi haqiqatdir.
Keyinchalik paydo bo'lgan Sanya Vedanta, Yoga, Milansa falsafa maktablari
ham ruhni
o'rganishga metofizik etnik tomondan yondashdilar.
Vedantada
Upanishadagi idealistik g'oyalar ilgari surildi. Ularda Ataman va Braxman haqida
fikr yuritildi. Bu fikrga ko'ra ruh doim tananing intilishiari va hissiy kechinmalari
ortida yashiringan bo'ladi. Q a ’tiy intizom orqali ruh ulardan xalos bo'lib. abadiy
Braxman darajasiga yetadi. Yoga ta ’limotida esa haqiqiy yuksaklikka erishish uchun
psixik faoliyatga to'sqinlik qilayotgan tomonlarni bartaraf qilish kerak bo'ladi
deyiladi. Buning uchun yogalar maxsus 8 olamni: avval tana xarakatlarini (nafas
olish gavda harakatlari (keyin psixik aktlar) diqqat. tafakkurni boshqarish uslublarini
ishlab chiqqan. Yogalar tomonidan ishlab chiqilgan sezgi chegaralarida narsalarni
11
idrok etish, ko'rish gallyutsinatsiya, idrok illyuziyasi hindlaming psixologik
t a ’limotida katta o ‘rin egalladi.
Hind adabiyotida qadimdan idrokning 2 xil: noaniq (nirvikalka) va aniq
Do'stlaringiz bilan baham: |
