N I z o m I y n o m I d a g I t o s h k e n t d a V l a t p e d a g o g I k a u n I v e r s I t e t I h a y d a r o V f. I

ANTIK DAVR  PSIXOLOGIYASI
“ Psixologiya  fan  sifatida  ruh  xaqidagi  ta’limotdan  boshlanishi  kerak  edi.  Ruh 
xaqidagi  ta ’limot odamzot tomonidan  ilgari  surilgan  birinchi  ilmiy  gepoteza”dir,-  deb 
yozadi  L.S.Vigotskiy.
Anita  -   ruh  haqidagi  qarashlar  ibtidoiy  jamoa  davridayoq  mavjud  bo'lgan 
bo'lsada  er.  avv.  II  asrda  tabiat  va  inson  xaqidagi  tasavvurlar tub  burilishga  uchrab. 
antik  olamda  dastlabki  ruh  xaqidagi  ilmiy  farazlar  paydo  bo'la  boshlaydi.  Ilmiy 
psixologiya va undagi  barcha muammolarning  boshi  shu  erdadir.
''Qaysi  yo'llar  bilan  bormagin,  baribir  ruhning  chegarasiga  borolmaysan” 
degan  aforizm  bilan  Efeslik  Geraklit  (er.avv.  530  -  470-yillar)  individual  ruh  va 
koinot  birligi  g'oyasini  ilgari  surdi.  Unga  ko'ra,  barcha  narsa  asosida  olov  yotadi. 
Organizmdagi  olov  uchquni  -  psixologiyadagi  ruhdir.  U  “olovli  va  nani”  holatda 
bo'ladi.  Mast odam  qayerga ketayotganini  bilmaydi,  chunki  uning  psixikasi  namdir” , 
-  deb  yozadi  Geraklit.  Uning  ta ’kidlashicha,  ruh  nami  umumiy  logos  qonunlari  bilan 
belgiJanadi.  Bu  fikr  bilan  Geraklit  barcha  psixik  hodisalar moddiy  dunyo  qonunlariga 
buysunishni  ta ’kidlamoqchi  bo'ldi.  Determinizm  tamoyilini  juda  sodda  ko'rinishda 
ta'riflamoqchi  bo'ldi.
Miloddan  avvalgi  V  asrning  ikkinchi  yarmida  yashab  o'tgan  yunon  faylasufi 
kratil  shunday  degan  edi:  “Geraklit  (Buqrot)  aytganidek,  oqayotgan  suvga  ikki  marta 
emas,  xatto  bir  marta  ham  sho'ng'ib  bo'lmaydi.  Chunki  nima  haqda  gapirmavlik,  biz 
tugal  fikr  aytib  ulgurmasdan  uzluksiz  o'tkinchilik  qonuniga  bo'ysunuvchi  har qanday 
voqelikning  mohiyati  o'zgarib  ketadi” .  Lekin  uning  g'oyalari  psixik  hayotni  hamma 
eshiklarini  ochishga  kalit  bo'la  olmas  edi.  Geraklit  o'zidan  oldin  o'tgan  milet 
maktabi.  faylasuflari  Fales,  Anaksimandr,  Anasimenlarning  ruh  bo'linmasligi 
to'g'risidagi  fikrlarini  izdoshidir.
Faiesning  ushbu  fikrlari  bizning  nuqtai  nazarimizcha  hali  hanuz  o 'z 
ahamiyatini  yo'qotmagan.  Uni  quyida keltiramiz:
-  Eng go'zal  narsa nima?
-  Odam,  chunki  u  Tangrining mahsulidir.
-  Eng tez  narsa nima?
-  Aql.  u hamma  narsani  ortda qoldiradi.
-  Hammadan  donoroq  narsachi?
-  Vaqt.  Chunki yolg 'iz vaqtgina  hamma  narsani  oydinlashtiradi.
-  Hamma  uchun  eng umumiy  narsa  nima?
-  Umid,  chunki  u  hech  vaqosi  yo'qlarda  ham  mavjuddir.
-  Eng  kuchii  narsa nima?
-  Zaruriyat,  chunki  u  hamma  narsaning  ustidan  hukmronlik  qiladi.
-  Eng qiyin narsa nima?
-  0 ‘zni  anglash.
-  Eng oson  narsa-chi?
- O'zgalarga  maslahat berish.
-  Kimni  baxtli  sanash  mumkin?
-  Jismonan  sog'lom.  ruhan  xotirjam  hamda  iste’dodini  o'stira olgan  kishini.
-  Baxtsizlikka dosh  berishning oson yo'li  nima?
17

---

■
■
  G'anim larnin g  sendan-da  yom on ahvolga tushib  qolganiga guvoh  bo ‘lish.