N I z o m I y n o m I d a g I t o s h k e n t d a V l a t p e d a g o g I k a u n I v e r s I t e t I h a y d a r o V f. I

A N O X I N   P E T R   K U Z M I C H  
(1 898-1974)
M a s h h u r 
rus 
fiziologi. 
M u s tah k am lash n in g  
yartgi 
klassik 
(I.P.Pavlov) 
nazariyasidan  farq  qiluvchi  o ‘z  shaxsiy  nazariyasini  ta k lif qildi.  U  m usta hkam la shni 
sh ar tsiz  q o ‘z g ‘atuvchi  ta 's irin in g   natijasi  emas ,  balki  reaks iya  haqidagi  afferent 
signal  deb   qaraydi.  Bunin g  asosid a  u  funksional  sistem ala r  nazariyasini  ishlab  chiqdi. 
P.A n o x in n in g   nazariyasi  tirik  org an izm n in g   adaptiv  m exanizm larini  tu shunishga 
y o rd a m   beradi.
97

---

P A V L O V   IV A N   P E T R O V I C H  
( 1 8 4 9 - 1 9 3 6 )
B uyuk  rus  fiziologi.  N obel  m ukofoti  soxibi,  oliy  nerv   faoliyati  ta'lim oti 
asosch isi  sifatida  tarix d a  n o m   qoldirg an.  1904-yil  o v q a t  h a z m   qilish  va  qo n  aylanishi 
b o 'y i c h a   olib  b o rg a n   ishlari  u c h u n   N obel  m u k o f o ti g a   s a z o v o r  b o 'lg a n .
O 'z   tekshirishlari  j a r a y o n i d a   u  a tro f-m u h it  t a ’sirlari  v a   h a y v o n   faoliyati  oras id a 
o 'z a r o   t a 's i r   bo rlig ini  isbotlagan.  U n in g   t a 'l i m o t i d a   tas h q i  d u n y o n in g   m uayyan 
(shartsiz)  q o ' z g 'a t u v c h i l a r g a   ja v o b a n   hosil  b o 'lu v c h i  s h artsiz  t u g ' m a   re fle kslar  va 
bo sh id a   farqsiz   b o 'l g a n   q o ‘zg"atuvchin i  shartsiz  q o ‘z g ‘a tu v c h i  bilan  b o g 'la n ish id a n  
s o 'n g   hosil  b o 'l g a n   shartli  re fle kslar  ta oliy at  birliklari  d e b   olinadi.  N azariy  
qara shla rn i  rivojlantirish  va  ta jribalarni  tahlil  qilish  n a ti ja s id a   ikkita  singnal  sistemasi 
haq id agi  nazarivani  ishlab  chiqdi .  B unga  k o 'ra ,  birin chi  signal  sistem asi  sensor, 
ikkinchi  signal  siste m asi  nutqiy  to v u s h la r  bilan  bogMiq.  U  a n a li z a to r  konse psiy asini 
ishlab  chiqdi,  nerv   tizimi  tiplari  haqid agi  nazariyani  ilgari  su rdi,  xa lq a r o   ilmiy  m aktab 
yaratdi.
98

---