N. I. SodIqova, E. a. KorNIyenko, M. d. XoShimxodjayEva periferIya va ofis qUrilmaLarini ta’MIrLaSh va ishLatish

Ta’minot manbayi
– tarkibida ShKning alohida va tarmoqli 
elektr ta’minot tizimi mavjud bo‘lgan blokdir.
Yuqorida keltirilgan bloklarning barchasi har qanday ShK ning 
asosini tashkil qiladi, ularsiz ShK to‘laqonli kompyuter deb hisob-
lanmaydi. 1.1-rasmda keltirilgan boshqa qurilmalar protsessor va 
uning xotirasiga nisbatan tashqi terminal qurilmalarga kiradi. Terminal 
qurilmalarga quyidagilar kiradi:
–
foydalanuvchining muloqat vositalari;
–
axborotni kiritish qurilmalari;
–
axborotni chiqarish qurilmalari;
– aloqa va telekommunikatsiya vositalari.
Foydalanuvchining
muloqat vositalari
tarkibiga quyidagilar 
kiradi:
– videomonitor (videoterminal, displey) – ShKga kiritilayotgan 
va chiqarilayotgan axborotlarni ekranda aks ettiruvchi qurilma;
– nutqli kiritish-chiqarish qurilmalari – tez rivojlanib bora yotgan 
multimedia vositalari.
Kiritish qurilmalariga
quyidagilar kiradi:
– klaviatura – ShKga sonli, matnli va boshqaruv axborotlarni 
qo‘lda (tugmalar yordamida) kiritish qurilmasi;

---

16
– grafik planshetlar (digitayzerlar) – planshet yuzasida maxsus 
ko‘rsatgichni (qalam) harakatlantirish yo‘li bilan grafik axbo-
rotni qo‘lda kiritish qurilmasi;
– skanerlar (o‘qish avtomatlari) – qog‘ozli va plonkali tashuv-
chilardan avtomatik tarzda o‘qish uchun va mashina yozuvidagi 
matnlarni, tasvirlarni, rasmlarni, chizmalarni ShKga kirituvchi 
qurilma;
– sensorli ekranlar – ShK ga displey ekranidagi tasvirning alohi-
da elementlari, dasturlarni yoki buyruqlarni kiritishga mo‘ljal-
langan qurilma.
Chiqarish qurilmalariga
quyidagilar kiradi:
– printerlar – axborotni qog‘oz yoki plenkali tashuvchilarga qayd 
qilish uchun mo‘ljallangan bosmaga chiqarish qurilmasi;
– grafik quruvchilar (plotterlar) – grafik axborotlarni (gra fiklarni, 
chizmalarni va rasmlarni) ShKdan qog‘ozli tashuv chilarga 
chiqarishga mo‘ljallangan qurilma.
ShK tarkibiga kiritish-chiqarish terminallari bilan bir qatorda 
murakkab hisoblash tizimlari va tarmoq kompyuterlari bilan bog‘-
lovchi (ulovchi) qurilmalarni kiritish ham mumkin. 1.1-rasmda bu 
turdagi ko‘p qo‘llanuvchi tarmoq adapteri ko‘rsatilgan. Ma’lumotlarni 
uzatish va aloqa qurilmalariga analog-raqamli o‘zgartirgich (ARO‘) 
va raqamli-analog o‘zgartirgich (RAO‘), ma’lumot uzatish multi-
pleksorlari, modemlar, tarmoqdagi o‘zaro aloqa standartlarini mos-
lashtirish uchun mo‘ljallangan interfeysli plata va kartalar kabi 
qurilmalar ham kiradi.
Yuqorida keltirilgan qurilmalarning ko‘pi multimediya ish tartibini 
ta’minlovchi vositalar guruhiga tegishli.
Multimedia 
– bu apparat va dasturiy vositalarning majmuasi 
bo‘lib, insonga, muloqat uchun tabiiy bo‘lgan muhitlardan: tovush, 
video, tasvir, animatsiyalardan foydalish yo‘li bilan kompyuter orqali 
muloqot qilish imkonini beradi.
Multimediya vositalariga nutqli axborotni kiritish va chiqarish 
qurilmalari; mikrofon va videokameralar, kuchaytirgichlar, ovoz ko-
lonkalari bilan akustik va videotasvir tizimlari, katta video ekranlar; 
tovush va videoadapterlar, videomagnitofondan yoki videokameradan 

---

17
tasvirni qamrab oladigan va ShKga kiritadigan videoqamrov platalari; 
hozirda keng tarqalgan, bosma matnlar va rasmlarni kompyuterga 
avtomatik tarzda kiritish imkonini beruvchi skanerlar; nihoyat, 
tovushli va video axborotlarni yozish uchun qo‘llaniladigan, katta 
hajmli optik disklardagi tashqi xotira qurilmalari kiradi.