N. Hakimov, E. Abdullayev, F. Halimov, A. Xamidova umurtqasizlar zoologiyasidan amaliy mashg’ulotlar

Mavzuni mustahkamlash uchun savollar

1. 
   Mollyuskalarning o’ziga xos belgilarini ayting.
   
2. 
   Mollyuskalarning ayirish, orqa chiqaruv va jinsiy teshiklari qayerga ochiladi?
   
3. 
   Tok shillig’ining qon aylanish sistemasini tushuntiring.
   
4. 
   Tok shillig’ining metanefridiysi qayerdan boshlanib, qayerga ochiladi?
   
5. 
   Tok shillig’i qaysi sinfga mansub?
   

PLASTINKAJABRALILAR (LAMELLIBRANCHIA) YOKI IKKIPALLALILAR (BIVALVIA) SINFI
Umumiy xususiyatlari

Plastinkajabralilar sinfiga 15 mingdan ziyodroq tur mansub bo’lib, ko’pchiligi dengizlarda ayrim guruhlari chuchuk suvlarda tarqalgan. Quruqlikda umuman uchramaydi. Plastinkajabralilarning gavdasi ikki bo’limdan – tana va oyoqdan iborat. Bosh bo’limi reduksiyaga uchragan. Boshning reduksiyaga uchraganligi tufayli jag’lar, qirg’ich va so’lak bezlari ham bo’lmaydi. Ko’pgina guruhlarining og’zi oldida kipriklar bilan qoplangan plastinkalar shakllangan. Gavda yon tomonlardan ikki palladan iborat chig’anoq bilan qoplangan. Gavdaning orqa tomonida chig’anoq pallarlari o’zaro elastik moddadan hosil bo’luvchi pay – ligament va o’tkir tishchali maxsus qulf yordamida tutashgan. Tananing oldingi va keyingi uchlariga yaqin joyda chig’anoq pallalari ikkita kuchli yopuvchi muskul tutamlari yordamida birlashgan. Muskul tutamlarining ikkala uchlari chig’anoq pallalarini ichki yuzasiga birikkan bo’ladi. Muskullar qisqarganda chig’anoq pallalari yopilsa, bo’shashganida ligamentning elastikligi tufayli pallalar o’z-o’zidan ochilib ketadi. Plastinkajabralilar juda ham sekin harakatlanuvchi, ayrim turlari umr bo’yi harakatsiz bo’lib, suvdagi biron substratga bissus iplari yordamida yopishib yoki suv tubida loyqaga ko’milib yashaydi. Oziqlanishi passiv. Oziqasi suvdagi har xil zarrachalar – detrit, plankton mikroorganizmlardan iborat. Oziq suv bilan mantiya bo’shlig’i orqali o’tib, og’iz bo’shlig’ida filtrlanadi. Mantiya bo’shligi orqali juda ko’p suvni filtrlab o’tkazadi. Ushbu xususiyatiga binoan plastinkajabralilar suvni tabiiy tozalovchi biofiltratorlar hisoblanadi.

Plastinkajabralilarning ko’pchiligi ayrim jinsli, lekin jinsiy dimorfizm ifodalanmagan. Dengizda yashovchilari rivojlanishida dastlab troxofora lichinkasini hosil qilib, keyin bir qator o’zgarishlardan so’ng yelkanli lichinka – veligerga aylanadi. Chuchuk suv plastinkajabralilar (baqachanoqlar, sadafdorlar)da esa gloxidiya lichinkasi rivojlanadi. Ular rivojlanishning ma’lum davrini baliqlarning terisi, jabrasi va suzgichlariga yopishib, parazitlik bilan o’tkazadi.

Plastinkajabralilar sinfi birlamchijabralilar (Protobranchia), ipsimonjabralilar (Fillibranchia), haqiqiy plastinkajabralilar (Eulamellibranchia) va to’siq jabralilar (Septibranchia) turkumlariga bo’linadi.

20-mashg’ulot