N. Hakimov, E. Abdullayev, F. Halimov, A. Xamidova umurtqasizlar zoologiyasidan amaliy mashg’ulotlar

Bolalar ostritsasi. Ostritsa odamning, ayniqsa yosh bolalarning ingichka ichagining oxirgi bo’limi va yo’g’on ichakda parazitlik qilib yashaydi. Urg’ochisining uzunligi 9-12 mm, erkagi 5-6 mm ga teng. Erkak ostritsaning dum qismi qorin tomonga qarab gajjaklashgan, urg’ochisining dumi esa ingichka va o’tkir uchli. Erkak va urg’ochi ostritsalarning tanasini oldingi uchida kutikuladan hosil bo’lgan pufakka o’xshash shish-vezikula hosil qilgan. Vezikula o’rtasida og’iz teshigi ochiladi va u uchta lab bilan o’ralgan. Qizilo’ngachning oxirgi qismi bulbus (piyozbosh) deb ataluvchi kengayish hosil qilgan. Ostritsa erkagining spikulasi (qo’shilish organi) toq. Urg’ochisining bachadoni har doim tuxumlar bilan to’lgan bo’ladi. Yetilgan tuxumlari ovalsimon, rangsiz va tiniq ikki qavat po’st bilan o’ralgan. Tuxumlarining uzunligi 0,05-0,06 mm, eni 0,02-0,03 mm ga teng.

Rasm 51. Bolalar gijjasi (ostritsa) – Enterobius vermicularis

1 – og’iz, 3 – qizilo’ngach, 3 – qizilo’ngachning bulbusi, 4 – o’rta ichak,

5 – tuxumdon, 6 – dum, 7 – anal teshigi, 8 – bachadon, 9 – jinsiy teshigi

Voyaga yetgan urg’ochi va erkak ostritsalar ingichka ichakning oxirgi uchida o’zaro qo’shilgandan keyin erkagi halok bo’ladi. Urg’ochisi xo’jayinining anal teshigi orqali ko’pincha kechasi tashqariga chiqib, anus atrofidagi teri qatlariga 1000 ga yaqin tuxum qo’yadi va o’zi halok bo’ladi. Tuxum qo’yish vaqtida ostritsa o’zidan har xil suyuqliklar ajratadi va anus atrofida kuchli qichish jarayoni paydo bo’ladi. Anus atrofida tuxumlar 4-6 soatda rivojlanib invazion lichinkalarni hosil qiladi. Shu paytda bola anus atrofini qashib, tuxumlarni barmoq va tirnoqlari orasiga yopishtirib oladi hamda ifloslangan qo’lini og’izga olib borib o’zini qayta (reinvaziya) zararlaydi. Bola iflos qo’l bilan o’yinchoqlar, idish-tovoqlarni va boshqa narsalarni ham ifloslantiradi. Bunday invazion tuxumlar bilan bemor bola o’tirgan parta, foydalangan keyim-kechak, ko’rpa-yostiq, kitob, ruchka-qalam kabi narsalar ham ifloslangan bo’ladi. Ichakka tushgan invazion lichinkali tuxumdan 15-25 kun o’tgandan keyin voyaga yetgan ostritsalar hosil bo’ladi.