N. E. Avezov, Sh. K. Ismailov, B. G’. Samandarov, “Elektronika va sxemalar 1” fanidan O’quv qo’llanma

Electronics Workbench dasturi. Electronics Workbench dasturiy vositasi orqali kompyuter sxemotexnikasini, yani element bazasini qurilishi, ishlashi, qo’llanish printsiplarini, mantiqiy elementlarda kechadigan jarayonlarni o’zlashtirishdan to ma’lum funktsiyani bajaradigan konkret sxemotexnik qurilma yaratilishigacha bo’lgan jarayonlarni qurish mumkin.

Electronics Workbench dasturi virtual laboratoriya bo’lib, integral sxemalarni qurish va ular bilan ishlash uchun mo’ljallangan. Electronics Workbench dasturi Interactive Image Technologies Ltd. kompaniyasi tomonidan ishlab chiqilgan bo’lib, alohida qulayliklarga va imkoniyatlarga ega.

Electronics Workbench dasturi yordamida turli integral sxemalarni qurish, ularni ishlatib ko’rish, sinash, mantiqiy analizator yordamida ularni haqiqiylik jadvallarini o’rganish va shu kabi qator ishlarni amalga oshirish mumkin. Dasturning yana bir qulayligi shundaki, haqiqiy integral sxemalarni yasagandan keyin biror joyida xatolik bo’lsa, bu sxemalarni yangidan yasashga to’g’ri keladi, bu esa vaqt ham, mablag’ ham talab qiladi. Electronics Workbench dasturida esa hammasi qulay va oson.

Electronics Workbench dasturi ishga tushirilgandan so’ng ekranda Electronics Workbench virtual laboratoriyasi oynasi hosil bo’ladi. (8-rasm).

2.8- rasm. Electronics Workbench dasturining umimiy ko’rinishi.
Electronics Workbench dasturiy vositasi orqali kompyuter sxemotexnikasini, yani element bazasini qurilishi, ishlashi, qo’llanish printsiplarini, mantiqiy elementlarda kechadigan jarayonlarni o’zlashtirishdan to ma’lum funktsiyani bajaradigan konkret sxemotexnik qurilma yaratilishigacha bo’lgan jarayonlarni qurish mumkin. Dastur elektronika, elektrotexnika, sxemotexnika kabi elektr sxemalarni o’rgatuvchi fanlarni o’rganishda laboratoriya stendlaridagi fizik modellash jarayoni o’rniga shaxsiy kompyuterda elektron modellash imkonini beradi.

Elektron sxemalarni tahlil qilishda Electronics Workbench dasturini qo’llash - aslida elektron laboratoriya ishi bo’lib, zanjirlardagi ko’zga ko’rinmas fizik hodisalarni ko’rgazmalar shaklida real laboratoriya tajribalariga yaqinlashtiradi va ularni o’zlashtirish jarayonini soddalashtiradi.

Electronics Workbench dasturining asosiy texnik-texnologik parametrlari sifatida quyidagilarni aytib o’tish mumkin:

1. 
   Virtual laboratoriya ishlarining ishonchliligi Pentium I - IV shaxsiy kompyuterlarning ishonchliligi bilan aniqlanadi.
   
2. 
   Electronics Workbench 5.12 dasturida elektr zanjirlarni hisoblash 11,7 MV hajmni tashkil etadi.
   
3. 
   Virtual laboratoriya ishlari dasturiy ta’minoti 10,5 MV (arxivda-2,72 MV) tashkil etadi.
   
4. 
   Dasturiy ta’minotni masalan, 12 ta shaxsiy kompyuterga joylashtirish va sozlash kerak bo’lsa 1-1,5 soat vaqt talab etiladi.
   

Ushbu laboratoriya ishini bajarishdan maqsad, kombinatsion elementlarning turlari va ularni ishlash printsiplari bilan tanishish, berilgan funktsiyani amalga oshiruvchi mantiqiy sxemalarni kombinatsion elementlar asosida qurish va tadqiq etishdan iborat.

O’quv tajriba stendi qurilmasi kombinatsion elementlar “I”, “ILI”, “NE”, “I-NE”, “ILI-NE” mantiqiy elementlarini statik va dinamik rejimlarda tadqiq etishdan iborat (22 –rasm)

2.9-rasm Mantiqiy elementlarni tadqiq etish.
Ushbu mantiqiy elementlarni bittadan tadqiq qilib chiqamiz. Quyida mantiqiy ko’paytirish elementining vaqt diagrammasi, haqiqiylik (chinlik) jadvali, bajaradigan mantiqiy funktsiyasi keltirilgan (23-rasm)

2.10-rasm. Mantiqiy ko’paytirish, I-elementini tadqiq etish.

3. 
   Mavzu.
   

Asosiy elektr kattaliklar (zaryad, tok, kuchlanish, energiya, quvvat) va ularning o’zaro munosabatlari. Elektr sxemaning asosiy passiv elementlari (rezistorlar, induktivlik g’altaklar, kondensatorlar)ning belgilanishi va xususiyatlari.