N. B. Dilmurodov

Chanoq va orqa oyoq arteriyalari
Tos bo‘shlig‘i organlariga va orqa oyoqqa qon qorin aortasidan 
dumg‘azaning o‘rta, yonboshning ichki va tashqi arteriyalari bo‘ylab tushadi. 
Dumg‘azaning o‘rta arteriyasi 
qorin aortasining davomi bo‘lib, qoramolda 
kuchli rivojlangan. U qorin aortasini dumg‘aza sohasida yonboshning tashqi va 
ichki arteriyalarini hosil bo‘lanidan keyin ajraladi. Undan 4 juft dumg‘azaning 
lateral arteriyalari va bir juft dumning lateral arteriyasi ajralib chiqadi. 
Dumg‘azaning lateral arteriyalari – 
aa.sacrales laterales
dumg‘aza va dum 
sohasining muskullari va terisini qon bilan ta’minlaydi va dumg‘aza kanaliga orqa 
miya va uning pardasi uchun orqa miya tarmog‘i – 
rami spinales
ni beradi.
Dumning lateral arteriyasi – 
a.caudae lateralis
juft, dumning yuqorigi va 
pastki arteriyalari – 
aa.caudae dorsales et ventrales
ga bo‘linadi. 

---

Dumg‘azaning o‘rta arteriyasi birinchi dum umurtqasidan boshlab dum 
arteriyasi – 
a.coccygea
sifatida boradi.
Hayvonlardagi farq qiluvchi xususiyatlari: 
Otda – bu arteriya yaxshi 
taraqqiy etmagan. Cho‘chqada – dumg‘azaning o‘rta arteriyasi qoramolniki singari 
tarmoqlanadi. Itda – dumg‘azaning o‘rta arteriyasi yaxshi rivojlangan; u ikki juft 
dumg‘azaning yon va ikki juft dumning yon arteriyalarini beradi va toq dum 
arteriyasiga o‘tadi. 
Yonboshning ichki
yoki 
chanoq arteriyasi
– 
a.iliaca interna, s. 
a.hypogastrica
oltinchi bel umurtqasi ostida qorin aortasidan ajraladi va dumg‘aza-
quymich payi ostidan orqa tomonga yo‘naladi. Chanoq arteriyasidan kindik, 
yonbosh-bel, sag‘rining old, bachadonning orqa arteriyalari, yopuvchi muskul 
tarmog‘i va jinsiy a’zoning ichki arteriyasi ajraladi. 
Kindik arteriyasi 
– a.umbilicalis
faqat siydik pufagidan yuqorigi qismga qon 
o‘tkazuvchi bo‘lib qoladi va siydik pufagida pufakning oldingi arteriyasi – 
a.vesicalis cranialis
sifatida tarmoqlanadi. Kindik arteriyasining boshlanish 
qismidan buqada urug‘ yo‘lining ingichka arteriyasi, sigirda esa juda yo‘g‘on, 
bachadonning o‘rta arteriyasi – 
a.uterina media
chiqadi. Bachadonning o‘rta 
arteriyasi bachadonning old va orqa arteriyalari bilan anastomoz hosila qiladi va u 
homiladorlik davrida kuchli kattalashadi. 
Yonbosh-bel arteriyasi – 
a.iliolumbalis
kuchsiz, yonbosh suyagining ichki 
yuzasidan o‘tadi, bel va sag‘ri muskullari, son fassiyasini taranglovchilarni qon 
bilan ta’minlaydi. 
Sag‘rining old arteriyasi – 
a. glutaea cranialis
odatda yonbosh suyagi 
qanotining yuqorigi cheti sohasida bir nechta tarmoqlari bilan ajraladi. 
Bachadonning orqa arteriyasi – 
a.uterina caudalis
sigirda kuchli taraqqiy 
etgan; bachadon, qin va siydik pufagini oziqlantiradi; bachadonning o‘rta va to‘g‘ri 
ichakning orqa arteriyalari bilan anastomoz hosil qiladi. Buqalarda uning o‘rnida 
siydik pufagi va qo‘shimcha jinsiy bezlar uchun tarmoqchasi bo‘ladi. 
Yopuvchi muskul tarmog‘i – 
rami obturatorii
juda kuchsiz rivojlangan, 
yopuvchi muskullarni oziqlantiradi.
Jinsiy a’zoning ichki arteriyasi – 
a.pudenda interna
sigirda unchalik taraqqiy 
etmagan, faqat klitorni oziqlantiradi. Buqalarda bu arteriya yaxshi rivojlangan, u 
bir qator tarmoqlarni beradi, jumladan: to‘g‘ri ichakning orqa arteriyasi 
– 
a.haemorrhoidalis caudalis;
jinsiy a’zoning chuqur arteriyalari – 
aa.penis 
profundae;
oraliq arteriyasi 
– a.perinei.
Jinsiy a’zoning ichki arteriyasi buqalarda 
undan yuqoridagi arteriyalar tarmoqlangandan keyin jinsiy a’zoning yuqorigi 
arteriyasi – 
a.penis dorsalis
ga aylanadi. 
Hayvonlardagi farq qiluvchi xususiyatlari:
Otda – yonboshning ichki 
arteriyasi jinsiy a’zoning ichki, yonbosh-belning umumiy tomiri, yopuvchi muskul 

---

va sag‘ri arteriyalari, dumg‘azaning yon, dumning yon va dumning umumiy 
tomirini beradi va sag‘rining orqa arteriyasiga o‘tadi. Cho‘chqada – yonboshning 
ichki arteriyasi qoramolniki singari tuzilishga ega. Itda – yonboshning ichki 
arteriyasidan jinsiy a’zoning ichki, oxirgi, yopuvchi muskul, dumning yuza yon 
arteriyalari ajraladi va sag‘rining orqa arteriyasiga aylanadi.