N. B. D ilm u r o d o V, M. G. Karimov, Z. F. Norm uradova «hayvonlar morfologiyasi»

Kichik chambar ichak 
katta chambar ichakning yuqorigi o£ng 
holatini davomi hisoblanib, diametri kichik, ichakning hamma 
joyida bir xilda 
2
ta lenta va 
2
qator cho£ntakchalar mavjud. 
Ichak uzun tutqichga osilib turadi va yonbosh sohasining chap 
tomonida, tos bo£shlig£iga kirish joyining yaqinida joylashadi. U 
to£g£ri ichakka o£tadi.
Cho'chqada — chambar ichak o£zining keng asosi bilan yuqo- 
rida bel va chap yonbosh sohasiga qaragan labirint hosil qilgan. 
Undan markazga boruvchi spiral chiqadi. Ichakning boshlanish 
qismini diametri katta, unda 
2
ta lenta va 
2
qator cho£ntakchalar 
bo£ladi; markazdan qochuvchi spiral chiqib, qaytadan konus asosiga 
boradi. Bu qismning diametri kichik, lenta va cho£ntakchalari 
bo'lmaydi. Ichakning oxirgi qismi 12 barmoq ichakka tegib turadi 
va oshqozon hamda oshqozon osti bezining chap bo£lagigacha 
boradi, chapga buriladi, so£ngra tosga boradi va to‘g£ri ichakka 
o‘tadi.
227

---

It va mushuklarda — chambar ichak 3 qismdan iborat: 1) o‘ng 
ko'tarilgan qismi — ichki tomondan 
12
barmoq ichakdan to 
oshqozongacha boradi; 2) qisqa ko‘ndalang qismi; 3) chap 
pasaygan qismi — chap buyrak ostidan orqaga yo‘naladi va bel 
sohasida qiya burma hosil qiladi. Chambar ichakning diametri 
boshqa ichaklarga qaraganda ancha katta bo'ladi, uni tutib turuvchi 
parda kalta bo'ladi. Katta chambar ichak yaxshi rivojlangan, taqa 
shaklida bo'lib, qorin bo'shlig'ida joylashadi. Bu ichak tos 
bo'shlig'iga yaqin joyda markaz tomonga bukiladi. Kichik chambar 
ichak katta chambar ichakka qaraganda anchagina ingichka bo'lib, 
keng ichak pardasiga (ichak tutqichga) osilib turadi. Bu ichak 
devoridan suv, vitaminlar va elektrolitlar so'rilib, tanani suvsizla- 
nishdan asraydi
.1
To‘g‘ri ichak 
eng kalta ichak bo'lib, tos bo'shlig'ida joylashadi. 
Muskulli pardasining uzunchoq qavati orqa chiqaruv teshigi oldida, 
o'ng va chap tomonlarda to'g'ri ichak va dum muskulini hosil 
qiladi. Bu muskul yuqoriga yo'naladi va birinchi dum umurtqasiga 
boradi. To'g'ri ichak va orqa chiqaruv teshigining shilliq pardasi 
uzunchoq burma hosil qilgan, vorsinkalari bo'lmaydi, ammo 
umum ichak bezlari, ko'pgina qadoqsimon hujayralari bo'ladi. 
Qadoqsimon hujayralar shilliq pardaga sirpanchiqlik, shilimshiqlik 
beruvchi suyuqlik ishlab chiqaradi.