Н. А. Самиғов, Ф. Д. Жўраева, Сайдуллаев А. Б

Бетон қоришмасининг классификацияси 
Қулай 
жойланув-
чанлик 
бўйича 
маркалар 
Қулай жойланувчанлик меёрлари 
Бикрлик, сек 
Ҳаракатчанлик, см 
Конус чўкиши 
Конус оқиши 
Ўта бикр қоришмалар 
Сж 3 
Сж 2 
Сж 1 
100дан кўпи 
51-100 
50 ва ками 
- 
- 
- 
- 
- 
- 
Бикр қоришмалар 
Ж 4 
Ж 3 
Ж 2 
Ж 1 
31-60 
21-30 
11-20 
5-10 
- 
- 
- 
- 
- 
- 
- 
- 
Ҳаракатчан қоришмалар 
П 1 
П 2 
П 3 
П 4 
П 5 
4 ва ками 
- 
- 
- 
- 
1-4 
5-9 
10-15 
16-20 
21 ва кўпи 
- 
- 
- 
26-30 
31 ва кўпи 
Ушбу жадвалда кўрсатилган бетон қоришмаси маркалари бетон ва 
темирбетон ишлатилиш соҳалари орқали белгиланади. Масалан, юқори куч 
кўтаришга мўлжалланган, ташқи табиий омиллар таъсирига чидамли 
темирбетон конструкциялар тайёрлашда бикр ёки ўта бикр бетон 
қоришмаларни ишлатиш мақсадга мувофиқ. Куч кам тушадиган бино ва 
иншоотларнинг буюм, конструкцияларини тайёрлаш учун эса, ҳаракатчан 
ёки бикр қоришмаларнинг пастроқ маркаларини ҳам ишлатса бўлади. Чунки 

---

216 
ЎУМ 2020 йил “Қурилиш материаллари ва буюмлари” Н.А.Самиғов, Ф.Д.Жураева, Сайдуллаев А.Б. 
бетон қоришмаси муайян даражада қанча бикр бўлса, ундан тайёрланган 
конструкциялар шунчалик зич, мустаҳкам, кам деформацияланувчан, турли 
муҳитларга бардошли бўлади. 
Боғланувчанлик. 
Бетон қоришманинг ташқи физик-механик омиллар 
таъсирида қатламланмаслик хусусияти боғланувчанлигини ифодалайди. 
Бетон қоришмаси ташилаётганда, қолипланиш жараёнида қатламланиши, 
яъни сув-цемент аралашмаси тўлдиргичлардан алоҳида ажралиши мумкин. 
Бетон қоришмасининг боғланувчанлик даражасини пластиклик 
даражаси билан аниқлаш мумкин. Боғланувчанлиги етарли бўлмаган бетон 
қоришмаси стандарт конусни тўлдириш ва зичлаштириш жараёнида 
қатламланади ва қолип ечилгач, ҳосил бўлган бетон конус сочилади ёки 
қулайди. 
Бетон 
қоришмасининг 
қатламланиши 
бетон 
структурасининг 
бузилишига ва ҳоссаларининг ёмонлашишига сабаб бўлади. Бетон 
қоришмасининг боғланувчанлигини ошириш учун унинг таркибини тўғри 
танлаш зарур. Бетон таркибида цемент миқдорининг кўп бўлиши, сув 
миқдорининг камайиши қоришманинг қатламланишини кескин пасайтиради. 
Юқори маркадаги цементлар оз миқдорда паст маркадаги бетонлар 
тайёрлаш учун ишлатилганда бетон қоришмасининг сув ушлашлик 
қобилияти камаяди ва натижада қоришма қатламланади. Бетон таркибини 
ҳисоблашда узлуксиз гранулометрик тизимни сақлаш ҳам яхши натижа 
беради. 
Бетон қоришмасининг қулай жойланувчанлиги унинг таркибидаги 
сувнинг миқдорига бевосита боғлиқ бўлади. Бетон қоришмасига қўшилган 
сув цемент гидратацияси ва тўлдиргичлар юзасини ҳўллаш учун сарф 
бўлади. Бетон қоришмасини қориш, ташиш, қолиплаш ва зичлаштириш 
сингари технологик жараёнларни ҳисобга олиб сув миқдори кўпайтирилади. 
Майда ва йирик тўлдиргичлар миқдори муайян мутаносибликда 
белгиланмаса, бетон қоришмасининг сувга бўлган талаби ошиб кетади. 
Масалан, серқум бетонлар сувни кўп талаб қилади, чунки қумнинг 

---

217