Н. А. Самиғов, Ф. Д. Жўраева, Сайдуллаев А. Б

ЎУМ 2020 йил “Қурилиш материаллари ва буюмлари” Н.А.Самиғов, Ф.Д.Жураева, Сайдуллаев А.Б. 
Портландцемент, 
минерал 
қўшимчали 
портландцемент, 
тошқол 
портландцемент ва пуццолан портландцемент ҳамири қорилган пайтидан 
ҳисоблаганда, фақат 45 минутдан кейин қота бошлайди ва 10 соатдан 
кейин тошдек қотиб қолади.
 
Цемент массаси-……..г;
Сув миқдори -…….% ёки ……см
3
;
Сув билан аралаштирилган вақти……соат….дақиқа. 
№ Вақт 
Асбоб 
кўрсаткичи, 
мм 
№ Вақт 
Асбоб 
кўрсаткичи, 
мм 
соат 
дақиқа 
соат 
дақиқа 
1
6 
2
7 
3
8 
4
9 
5
10
Қотишнг бошланиши…… …дақиқа қотишнинг 
тугаши……..соат……….дақиқа 
Вика асбобининг расми. 
 
 
4-ИШ. ЦЕМЕНТ ҲАЖМИНИНГ БИР ТЕКИСДА ЎЗГАРИШИНИ 
АНИҚЛАШ 
Умумий тушунчалар. 
Цемент қотиши цементтош ҳажмининг 
ўзгариши билан кузатилади. Бироқ цементдаги эркин Ca ва MgO ларнинг 
сўниши цемент ҳамири тошдек қотиб қолгандан кейин ҳам давом 
этганлигидан тошнинг ҳажми ортади, бу хол қотиб қолган бетонлар ва 
қоришмалар ҳажмининг нотекис ўзгаришига ва ёрилишга сабаб бўлиши 
мумкин.
 
Асбоб ва ускуналар. 
Тарози, колба, элак, қориштиргич, шиша ойна, сув.
 
Ишлаш тартиби. 
Цемент ҳажмининг бир текис ўзгаришини билиш учун 
цементдан тайёрланган намуна
-
кулчалар сувда қайнатилади. Кулча 
тайёрлаш учун 400 г цементдан нормал қуюқликда ҳамир қорилади, шу 

---

189 
ЎУМ 2020 йил “Қурилиш материаллари ва буюмлари” Н.А.Самиғов, Ф.Д.Жураева, Сайдуллаев А.Б. 
ҳамирдан тарозида ҳар бири 75 г келадиган тўртта зувала тортилади. Ҳар 
бир
 
зувала машина мойи суртилган алоҳида
-
алоҳида шиша пластинкалар 
устига қўйилади. Зувалалар кулчадек ёйилиши учун пластинкани столнинг 
четига секин
-
секин уриш керак, шунда диаметри 7
-
8 см ва ўрта қисмининг 
қалинлиги 1см келадиган кулчалар ҳосил бўлади. Кулчаларнинг юзи сувда 
хўлланган пичоқ билан четидан ўртасига томон силаб текисланади. Шу 
тариқа тайёрланган намуналар шиша пластинкага жойланиб, гидравлик 
қопқоқли ваннада 24 соат тутилади; ваннадаги ҳарорат 20±5°С бўлиши 
керак. Сўнгра кулчалар шиша пластинкадан олиниб, бак ичидаги панжара 
токчага жойланади. Бакдаги сув сатҳи ўзгармаслиги учун бак ростлагичга 
резина шланг ёрдамида туташтирилган бўлади. Ростлагич оғзига 
ўрнатилган найча бакдаги сувнинг сатҳи кулчалар юзидан 4
-
6 см баландроқ 
бўлишини таъминлайди. Кейинчалик бакнинг қопқоғи ёпилади ва бак 
иситадиган асбоб устига қўйилади. Бакдаги сув 30
-
45 минутда қайнайди, 
намуналар шу сувда 4 соат қайнатилади. Улар бакда турган ҳолида 20±5°С 
гача совиши лозим, шундан кейин бакдан олиниб, синчиклаб кўздан 
кечирилади. Қайнатилаган намуна
-
кулча юзида унинг четига етиб 
турадиган радиал ёриқлар ёки лупа орқали кўринадиган ёҳуд оддий кўзга ҳам 
кўринадиган тўрсимон қил ёриқлар пайдо бўлмаса ва намуналар қийшаймаса 
цемент сифатли ҳисобланади.