Н. А. Самиғов, Ф. Д. Жўраева, Сайдуллаев А. Б

ЎУМ 2020 йил “Қурилиш материаллари ва буюмлари” Н.А.Самиғов, Ф.Д.Жураева, Сайдуллаев А.Б. 
бўлакларига тегишли бўлмайди.Юқори даражадаги ҳароратга қаршилик 
кўрсатиш асосида (1580 градусдан кўпроқ) гиллар оловга чидамли материал 
сифатида турларга ажратилади яъни булар юқори ҳароратга эрийдиган 
гиллар ва паст ҳароратга эрийдиган гиллардир.Оловга чидамли гиллар анча 
кўпроқ тарқалган ва анча эгилувчан кўринишга эгадир.Юқори ҳароратга 
эрийдигани алюминдан иборатдир паст ҳароратда эрийдигани бир қанча 
аралашмалардан масалан Fe
2
O
3
каби пастроқ оловга чидамли брикмалардан 
иборат..Юқори ҳароратга эрийдиган гилларни юқори даражадаги 
чидамлилиги 
мавжуд 
(1350-1580 
градус) 
ва 
кичик 
миқдордаги 
аралашмалардан иборатдир булар кварц,фелдспар,слуда,калсий корбонат ва 
магний корбонатдир.Булар ғишт ишлаб чиқаришда, пол кафеллари 
чиқаришда ва канализация турбалари ишлаб чиқаришда ишлатилади.Кам 
ҳароратда эрийдиган гилларнинг 1350 градус оловга чидамлилари мавжуд 
бўлиб улар ҳам турли хил таркибларга эгадир.Булар ғиштлар ишлаб 
чиқаришда, уйлар қуришда, кафел ишлаб чиқаришда ва бошқа мақсадларда 
ишлатилади.Агар гиллар миқдорини ошириш керак бўлса қўшимча 
аралашмалар ҳам қўшилади.Юқори эгилувчан гилларини 28% гача сув 
билан аралаштириш талаб қилинади, юқори даражада қуритилади ва 
миқдорини қисқартириш учун куйдирилади ва қўшимча аралашмалар керак 
бўлса ёки эгилувчан бўлмаган моддалар масалан кварц тупроғи, чамотте, кул 
ва бошқалар қўшилади. Ёндирилган аралашмаларга қириндилар, кўмир 
майдалари, ва майдаланган кўмир ва бошқалар мисол бўла олади. Кислотага 
қарши предметлар ва кафел қопламалари, сув шишалари ёки ишқорлар 
қўшиш орқали ишлаб чиқарилади.Гил қисмларини куйдирадиган ҳарорат 
айрим моддалар масалан фелдспар ва темир рудаси билан аралаштирилган 
гил билан ҳажми камайтирилади.Эгилувчан шакл бериш айрим моддаларни 
масалан сулфит-натрийни (0,1-0,3%) қошиш билан камайтирилади
9
. 
9
Building of materials S.K. Duggal, New Age International (P) Ltd 2008,page 17,18

---

83