Н. А. Самиғов, Ф. Д. Жўраева, Сайдуллаев А. Б

Дарахтнинг ичдан ёрилиши чатноқ дейилади.
Чатноқ радиал 
йўналишда бўлиб, ёғоч танасининг ўзаги орқали ўтади. Чатноқ оддий ва 
мураккаб бўлиши мумкин. Оддий чатноқ кўндаланг кесимдаги бир ёки икки 
ёриқлардан иборат бўлиб, битта диаметр бўйлаб йўналган (13.4, а-расм). 
Мураккаб чатноқ кўндаланг кесимдаги икки ва бир неча ёриқлардан иборат 
бўлиб, бир-бирига нисбатан бурчак остида жойлашган бўлади. 
Ажроқ ёғочнинг йиллик халқа бўйлаб ёрилиши бўлиб, ёғоч 
толаларининг бутунлигини бузади, маҳсулот сифатини пасайтиради (4, б-
расм). 
Дарахтга қаттиқ совуқ таъсир этганда у очиқ ёки ёпиқ шаклда бўйлама 
ёрилади.(13.4, в-расм). Бундай ёриқлар ёғоч материаллар сифатини бузади. 
Ёғоч табиий ёки сунъий қуритилганда ёрилиши мумкин. Ёрилиш радиал 
йуналишда бўлиб, албатта маҳсулот сифатини бузади. (4, г-расм). 
31.4-расм. Ёғоч ёриқлари турлари 
а –хочсимон чатноқ; б- халқасимон ажроқ; в-совуқдан ёрилиш; г-
ёриқлар. 
Ёғоч танаси нормал шаклининг ва ёғоч тузилишининг бузилиши. 
Ёғочнинг бу турдаги нуқсонлари дарахтнинг нормал бўлмаган шароитда 
ўсиши ва атроф-мухитнинг таъсири натижасида ҳосил бўлади. 
Ушбу нуқсонлар ичида эг нохуши эгри-бугрилик бўлиб, бир томонга 
қийшайганлиги ва икки томонга қийшайганлиги билан характерлидир. Эгри-
бугрилик ёғоч сифатини пасайтиради. 

---

508 
ЎУМ 2020 йил “Қурилиш материаллари ва буюмлари” Н.А.Самиғов, Ф.Д.Жураева, Сайдуллаев А.Б. 
Бақалоқлик
дарахт танасининг пастки қисми юқори қисмига нисбатан 
кескин йўғонлашиши тушунилади. 
Ингичкаланиш.
Ёғоч танасининг икки учи диаметрининг ўлчамлари 
орасида фарқининг катталиги билан характерли. Бундай кескин 
ингичкалашиш ёғочнинг мустаҳкамлиги пасайишига ва исроф бўлишига 
сабаб бўлади. 
Бурама.
Ёғоч толаларининг дарахт танаси ўқига нисбатан қиялаб 
жойланишидир. Бурама табиий ва сунъий бўлиши мумкин. Сунъий бурама 
ёғоч толаларининг йиллик қаватларда жуда қия жойлашиши натижасидир. 
Бурама ёғоч мустаҳкамлигини камайтиради ва тоб ташлашига олиб келади. 
Билонғи
ёғоч толаларининг тўлқинсимон жойлашиши ва чалкашиши 
натижаси бўлади. Билонғи ёғоч танасининг айрим қисмларида ва тўлалигича 
бўлиши мумкин. Билонғи ёғочнинг эгилишдаги мустаҳкамлигини 
камайтиради. 
Фатила
ёғоч танасининг бирор жойида йиллик қаватларнинг 
қийшайишидир. Фатила нуқсонининг сабабчиси кўзларнинг ҳосил бўлиши 
билан изоҳланади. Бу нуқсон бир ёки икки томонлама бўлиши мумкин. 
Чириш.
Ёғоч замбуруғларнинг кўпайиш натижасида чирийди. 
Замбуруғлар ёғочнинг асосини ташкил этувчи целлюлозани глюкозага 
айлантирадиган ферментлар ишлаб чиқаради. Ҳосил бўлган глюкоза 
замбуруғларга емиш бўлгани учун улар яна кўпайиб боради, натижада 
ёғочнинг сифати кескин пасаяди. Бунда ёғоч массаси камаяди, танаси бўйига 
ва кўндалангига дарз кетади, ёғоч яроқсиз ҳолга келади. 
Замбуруғлар ёғоч нам бўлганда (20% дан кўп), муайян ҳароратда ва 
кислородли мухитда кўпаяди. Замбуруғлар сувли, ҳарорат 0
0
С паст бўлган 
шароитда кўпаймайди. Уларнинг кўпайиши ёғоч рангини ўзгартиради. 
Замбуруғлар тушган ёғочдан конструкциялар тайёрлаш хавфли, чунки 
ёғочнинг мустаҳкамлиги кескин камайган бўлади. Замбуруғларнинг биржа, 
моғор, ранг ўзгартирувчи, кўклик касаллиги турлари мавжуд. Ёғоч бино ва 
иншоотларда ишлатилганда унда уй замбуруғи кўпайиши мумкин. Оқ уй 

---

509