Н. А. Самиғов, Ф. Д. Жўраева, Сайдуллаев А. Б

ЎУМ 2020 йил “Қурилиш материаллари ва буюмлари” Н.А.Самиғов, Ф.Д.Жураева, Сайдуллаев А.Б. 
Табиатда минераллар тури 2000 ортиқ бўлсада, тоғ жинслари 50 яқин 
минераллардан ташкил топган. 
Тоғ жинслари мономинералли ва полиминералли бўлиши мумкин. 
Табиий тош материаллари қурилишда механик қайта ишланган ҳолда ва 
ҳом ашё сифатида ишлатилиши мумкин. Цемент ишлаб чиқаришда оҳактош, 
бетон тайёрлашда эса қум ва чақилган тош миллионлаб куб метр 
ишлатилади. Мармар, гранит, оҳактош кабилар арраланиб, текисланиб безак 
материал сифатида қўлланилади.Табиий тош материаллари захиралари 
ишлатилганда экологик мухитни асраш қонун қоидаларига албатта риоя 
қилиш зарур. Бунда чиқинди кам ҳосил бўладиган технологияларни танлаш 
мақсадга мувофиқ бўлади. 
Insoniyat tarixi toshdan yasalgan qurollar va asbob uskunalar orqali 
belgilangan tosh davridan boshlangan deb aytiladi. Bundan muqaddam, insoniyat 
bilan hayvonlar o’rtasidagi tafovut jismoniy tomondan bo’lgan. Ammo insonlar 
toshdan foydalanishni boshlagan paytlardan boshlab ikkalasining ham dunyosi 
butunlay o’zgarib ketgan. 
Tosh - qoyalarda mavjud bo’lgan yer ashyolari,materiali va minerallardan 
shakllanadigan tabiiy va qattiq modda deb aniqlab kelinadi.. Qoyani esa xech 
qanday aniq shakl va strukturaga ega bo’lmagan yerning ustki qatlamining qismi 
deb atash mumkin. Deyarli barcha qoyalar ma’lum kimyoviy tarkibga ega va 
organik moddalardan paydo bo’ladi. Qoya toshni shaklga keltiradigan minerallar 
esa : chaqmoqtosh,felspar, mika, dolimit va hokazolar. Qoyalardan qurilishga 
foydalaniladigan granit, basalt, trap, marmar, shifer, qumlitosh va ohaktoshlar 
olinadi. Xatto ularning narxi ishlatilishidagi ayrim cheklovlarga qaramasdan,bino 
qurilishida toshlardan foydalanish qayerda ishlab chiqarilishiga qarab an ‘anaviy 
bo’ladi. Qurilish maqsadlari uchun ishlatiladigan toshlarning tanlovini idora qilib 
turadigan holatlar: narx, usul, bezakning qiymati va chidamliligidir. Tarixdan ilgari 
davrdan beri toshlar ko’plab strukturalarning qurilishida foydalanilgan. Dunyo 
bo’ylab ko’plab qal’alar, Toj Mahal, Misrning mashxur piramidalari va Buyuk 

---

50