N. A. Egamberdieva

m aqsura 
joylashgan  bo‘lib,  uning ham  peshtoqi  mahobatli 
ishlangan.  M asjidning xonaqoh va maqsuralari  tomi  ikki  qavatli  gumbaz 
qilib  ishlangan. 
Gum bazning  ichki  tomoni  lojuvard,  tilla  va  boshqa 
ranglar  bilan  ishlangan  islimiy  naqshlar  izlari  saqlanib  qolgan.  Tashqi 
bezaklari  ham  girih,  hattotiy  va ozroq  islimiy naqshlar bilan bezalgan.
1434-36  yillarda  Shahrisabzda o ‘ziga xos  m e’moriy  tarzda U lug‘bek 
tomonidan  qurilgan  K o‘k  gumbaz  ju m a  masjidi  ham  diqqatga 
sazovordir.  Uni  U lu g ‘bek otasi -  Shohruh M irzo sharafiga qurdirgan.

---

Temuriylar  m a q b a ra la r  qurilishiga  alohida  e ’tibor  berganlar.  Ular 
marhumlaming  ruhlari,  agar  ularga  to ‘g‘ri  munosabat  qilinsa,  doimo 
sulolaga homiylik qilib, qo‘llab quvvatlab turadi deb hisoblashgan.  Amir 
Temur  ham  hokimiyatni  qo‘lga  olgach,  Kesh  shahrini  davlatning 
ikkinchi  poytaxti  sanab,  u  erda  oilaviy  xilxona  bunyod  qildirgan. 
U  «Dorus-saodat»  deb  nomlanib,  qurilishi  20  yil  davom   etgan.  D orus- 
saodatda 
madarasa 
ham 
bunyod 
etilgan. 
Klavixoning 
yozib 
qoldirilishicha,  XV  asrning  boshlarida,  bu  erda  Am ir  T em ur  maqbarasi 
ham  qurilgan.  Bugungi  kunda 
majmuadan  faqat  Hazrati  Imom 
maqbarasigina qolgan.  Arxeologik qidiruvlar jarayonida oq  marmardan 
ko‘rkam  sag1 ana va tosh tobut topildi.  Qazuvlar natijasida  Hazrati  Imom 
maqbarasiga simmetrik tarzda qurilgan  ikkinchi  inshoot bo'lganligi  ham 
aniqlangan.  Ushbu  inshootlar  hashamatli  peshtoqning  katta  gulustuni 
ustiga  qurilgan  bo‘lib,  uning  markaziy  qismida  sag'anali  xon  maqbarasi 
joylashgan.  Lekin Amir Temurni  uning nabirasi  Halil  Sulton  bobosining 
qabriga  xomiylik  qilish  unga  vorislik  uchun  qo‘shim cha  asos  bo‘lib 
xizmat  etadi  deb  hisoblab,  Sohibqiron  jasadini  Keshga  j o ‘natmasdan, 
Samarqandga dafn ettiradi.
Shohi  Zinda  qabristoniga  1372  yilda  bevaqt  vafot  etgan  Shodimulk 
xonim qo‘yilgach,  bu er xonning e ’tiborida bo‘ladi.  K eyinchalik bu erga 
Q utlug1  Turkon  og‘o,  Shirinbekalar  dafn  qilinib,  m aqbaralari  bunyod 
qilinadi.  Amir  Temurning  nabirasi,  valiyaxdi  deb  e ’lon  qilingan. 
Muhammad  Sulton  1403  yilda  to‘satdan  vafot  etgach,  buyuk  saltanat 
ramzi  sifatida  Samarqandga  dafn  etishga  qaror  beradi.  Sohibqiron 
nabirasi qabri  ustiga yangi  maqbara qurdiradi.  Uning nomi  bilan atalgan 
madrasa  va  xonakoh  janubida  marhum  xonzoda  uchun  sag1 ana  barpo 
qilinadi.
Sohibqiron  tirikligidayoq  sag‘ana  ustiga  mahobatli,  to ‘q  niliy  rangli 
qabirg‘a  gumbazli  maqbara  barpo  etilgan  edi.  Bugungi  kunda  u  G o‘ri 
Am ir nomi  bilan mashhur.
Amir Temur vafot  etganda  temuriylar uni  M uham m ad  Sulton  yoniga 
dafn  etadilar.  Bu  bilan  nabira va  uning  bobosining  tengligi  e ’tirof etildi, 
shuningdek, bu ularga ehtiromi  ramzi  ham edi.
Temuriylar  davrida  qurilgan  maqbaralar  shakllanish  kompozitsiyasi 
jihatdan  ikkiga  bo‘linadi:  Bir xonali  va  ko'p  xonali  binolar.  Bir  xonali 
m aqbalaming  ikki  turi  boMib,  ularning  biri  chortoq  ko‘rinishidagi  bino 
boMib,  ularning to‘rt tarafi  ham  bir xilda quriladi.  (Ruxobod  maqbarasi), 
ikkinchisi  esa,  gumbazli-peshtoqli  binolar  bo'lib,  ularning  kirish  qismi 
mahobatli  peshtoq  quriladi  (Sulton  Saodat,  Sham siddin  Kuiol 
va

---

bq.m aqbaralar).  Ularning  go‘rxonalari  ko‘pincha er ostida  bo‘ladi.  K o‘p 
xonali  m aqbaralar  ham  turli  murakkab  ko‘rinishlarda  bo‘lib,  ularda 
qozonxona,  g o ‘rxona,  masjid,  kitobxona,  quduqxona va turli  xonalardan 
iborat boMgan (Shohi Zinda, Axm ad Yassaviy  va bq.maqbaralar).