N. A. Egamberdieva

Taqrizchilar:
 t.f.d.  0 ‘zR FA akademigi A.Asqarov 
t.f.d.  prof. A.S.Sagdullaev
O'quv  q o ‘llanma  0 ‘zbekiston  Respublikasi  Oliy  va  o'rta  maxsus
 
ta'lim  vazirligining  2010  yil  21  oktyabrdagi  396-sonli  buyrug'iga
 
asosan  nashrga tavsiya qilindi.
ISBN 978-9943-10-465-5
© «Fan va texnologiya» nashriyoti, 2011.

---

K IR ISH
0 ‘tmish kelajakni  belgilaydi  -  deydi  dono  xalqimiz.  Haqiqatan  ham 
o‘tmishda  yuz  bergan  har  bir  voqea,  hodisa  bugungi  kun  uchun 
poydevor  vazifasini  o‘taydi.  Ayniqsa,,  xalqlarning  m a’naviyatini 
shakllantirishda,  ulami  ruhan  boyitishda  o'tmish  voqealarining  o‘mi 
beqiyosdir.
0 ‘tmishni  o‘rganishda  arxeologiya  va  tarix  fanlari  muhim  o‘rinni 
egallaydi.  Ular  mustaqil 
fan  sohalari  boMsada, 
bir-biri 
bilan 
chambarchas  bogMiq.  Ular bir obyektni, ya’ni o‘tmishni turli  uslublarda 
tadqiq  qiladilar.  0 ‘tmish  voqealarini  tarix yozma va  moddiy  manbalar 
asosida  o‘rgansa,  arxeologiya  asosan,  moddiy  manbalar-topilmalar 
asosida  o‘rganadi.
Kishilik jamiyati  tarixini  tiklashda  arxeologiyaning  o ‘mi  beqiyosdir. 
Arxeologiya  qadimgi  moddiy  madaniyat 
manbalarini  o‘rganish 
jarayonida  turli  uslublardan,  ayniqsa  aniq 
fanlaming 
yutuqlaridan 
unumli  foydalanadi.  Bu  fanlar  -   geografiya,  geologiya,  botanika, 
zoologiya,  kimyo,  biologiya, 
fizika,  antropologiya, 
etnografiya, 
toponimika, astronomiya va boshqalardir.
Arxeolog  olimlar  OM.Islomov  va  K.A.Kraxmal 
0 ‘rta  Osiyo 
mintaqasining  o‘ziga  xos  geologik  tuzilishini,  ya’ni  togMik,  adirlik  va 
pasttekisliklardan  iborat ekanligini  hisobga olib,  undagi 
geotektonik 
va  geomagnit  hodisalami  radiomagnit  metodlari  orqali  o‘rgandilar. 
Natijada  olimlar  pasttekisliklardagi  kimyoviy  o‘zgarishlar  togMik 
hududiarga  nisbatan  sekin  kechishini  isbotladilar  va 
paleolit  davri 
yodgorliklari  uchun 
ilgari  belgilangan  sanalami  500-600  ming  yilga 
qadimiylashtirdilar. Bu esa, jahon  miqyosida katta yangilik  boMdi.
Arxeologiyada  qadimgi  davrlar tarixi  tabiiy-geografik sharoit bilan 
bogMiq  holda 
tadqiq  qilinadi. 
Arxeologiyada 
bu  «ekofakt»  va 
«artefakt» tushunchalari bilan ishlatiladi.
«Ekofakt»  -   insonlami  qurshab  turgan 
tabiiy-geografik  muhit 
omillaridir.  Inson  tabiiy muhitga moslashib hayot kechiradi.  Hayot tarzi 
uchun  zarur  boMgan  narsalami  tabiatdan  oladi  va  yashash  tarziga  xos 
madaniy  izlar  qoldiradi.  Arxeologlar  xuddi  shu  madaniy  izlar  orqali 
insoniyatning o‘tmishini tiklaydi.
з

---