Н. А. Эгамбердиева археология (ўқув қўлланма)

Миршоди маконини қазиш вақтида қадимги деҳкон жамоаларининг диний–эътиқод тушунчалари билан боғлиқ предметлар топилди. Улар қора тошдан ишланган 4 та ғалтаксимон митти ”вазачалар”, ўғир дастаси ва қизил қумтошдан йўнилган эркак киши калласининг ҳайкалчаси эди. Бу митти предметларни Г.А.Пугаченкова табиатда ҳосил берадиган ва уни қайта ишлаб чиқарадиган кучлар ғояси билан, тош ҳайкалчани эса, ҳосилдорлик бош худоси билан боғлайди. Шунга ўхшаш предметлар Кучуктепадан ҳам топилган. У ердан қўшалоқ вазасимон митти исриқдонлар ҳам топилган. Уларда олов излари сақланган. Эҳтимол, бу предметларнинг барчаси деҳқон жамоаларининг диний-эътиқоди билан боғлиқдир.
Умуман, Кучуктепанинг бронза даври моддий маданияти монументал архитектурасини ҳисобга олмаганда, Чуст маданиятини эслатади. Бу эса улар ўртасида маданий–хўжалик ва этник бирлик борлигини кўрсатади.
Суғдиёна ўлкасида деҳқончилик маданияти илк темир давридан шакллана бошлаган. Бу маданият Кўктепа, Сангиртепа, Даратепа, Узунқир, Лолазор каби қадимги деҳқончилик маданиятлари ёдгорликлари мисолида ҳамда Тўрткултепа, Афросиёб ва Ерқўрғоннинг қуйи қатламлари асосида ўрганилган.
Умуман, Суғдиёнанинг илк темир даври ёдгорликлари дарё воҳаларида таркиб топган. Бу айниқса, Қашқадарё воҳасида аниқ кўзга ташланади. Бу ерда илк темир даврига оид бир неча воҳаларни ажратиб кўрсатиш мумкин. Манзилгоҳларни ҳажми ва вазифаларига кўра қуйидаги типларга ажратилади.
1.Арк ва мудофаа деворларга эга бўлган шаҳар ҳаробалари
( Узунқир, Ерқўрғон).
2. Қишлоқлар (Даратепа, Чироқчитепа, Бешқўтонтепа).
3. Мудофаа деворлари билан ўралган алоҳида вазифаларни бажарувчи
манзилгоҳлар (Ибодатхона бўлиши мумкин).
Ерқўрғон–– Суғднинг маданий–иқтисодий марказларидан бири ҳисобланади. Унинг майдони 150га тенг. Манзилгоҳнинг қуйи қатламидан мил.авв.YIII––YII асрларга оид уй–жой ва хўжалик иморатларининг ўрни аниқланган. Мил.авв. YI асрда унинг ички томони кенгайтирилиб, мудофаа девори билан ўраб олинади. Ички томонида ҳашаматли маъмурий бинолар барпо этилади, лекин арк излари топилмаган.