N. A. Egam berdieva arxeologiya ( 0 ‘quv qo‘llanma)

H is o r m a d a n iy a t i 
tog'li mintaqalarda yashab, asosan hayvon 
ovchiligi bilan shug'u llagan qabilalar madaniyatidir. U Tojikistonning 
to g 'li mintaqalarida keng tarqalgan. Ularning izlari 300 dan ortiq jo ydan 
topilgan. Bu madaniyatga oid dastlabki yodgorlik Dushanbe shahri 
yaqinidagi Hisor vodiysidan topilganligi sababli Hisor madaniyati 
nomini olgan.
Hisor madaniyatining harakterli tomoni, uning aholisi qayroqtosh 
tosh qurollariga o 'z ig a xos ishlov berishgan. Uning ishlanish uslubi 
o 'r ta paleolit davridagiga 
o'x shaydi. Sopol idishlar q o 'ld a ishlanib, 
geometrik naqsh berilgan.
A rxeologlar Tutkovul makonidan yarim erto 'la shakldagi uy 
qoldig'ini va 4 ta qabrni topib o'rganganlar. Jasadlar g 'u jan ak holda 
yotqizilib, oyoq—qo'llari b o g 'la n g a n holda ko'm ilgan. 
Bu mozorlar 
Hisor madaniyatining so'n ggi bosqichiga tegishlidir.
Xuddi 
shu 
davrda 
O 'rta
Osiy oning 
shimoliy 
va 
markaziy 
hududlarida ovchilik, baliqchilik va termachilik bilan shug'u llangan 
neolit davri jamoalari istiqomat qilganiar. Bunday yodgorlik XX 
asrning 3 0 -4 0 yillarida 
S.P.Tolstov tomonidan A m udaryoning quyi 
havzasida topilgan va fanga 
K a l t a m i n o r m a d a n iy a t i 
nomi bilan 
kiritilgan. 
Yodgorlik A m udaiyoning O qchadaryo o'zanidan chiqqan 
qadim gi Kaltaminor kanali etaklaridan topilgani uchun shu nom 
berilgan.
K altaminor madaniyati O 'rta Osiy oning g'arb iy va shimoli—g'arbiy 
tomonidagi erlarida keng tarqalgan. Uning s h im o li-g 'arb iy chegarasi 
Ural daiyosining o 'rta va quyi oqim larigacha, g'arbiy chegarasi Kaspiy 
dengizigacha 
borib 
taqalgan. 
Janubda 
Q oraqum
va 
Qizilqum
55

---

etaklarigacha, sharqda esa, Orol dengizining shimoliy, sharqiy va 
ja n u b iy tomonidagi quyi S irdaryogacha borib taqaladi. Qizilqum va 
U styurtning katta territoriyasida ham K altam inor madaniyati ancha keng 
tarqalgan.
K altam inor 
madaniyatini 
oMganish ja ray o n id a 
olimlar 
uning 
rivojlanish bosqichlarini aniqladilar - Daryolisoy (mil.avv. Y I - I Y m ing 
yilliklarga oid), Jonbos (mil.avv. IY -III m ing yilliklarga oid) 
va 
Saksovul (mil.avv. Ill m ing yillik oxiri - I I m ing yillik boshlariga oid).
O qchadaryo 
havzasidan 
k o ‘plab 
k altam inor m adaniyatiga oid 
yodgorliklar topilgan. U la m in g
3-4 ta manzilgohining 
m adaniy 
qatlami 
buzilm asdan saqlanib qolgan. 
Bular 
Jonbas-4, 
Qavat-7, 
Tolstov manzilgohi, T u m ek Kichidjik qabristonidir.