N a b ijo n qo dirov

KESAK DOMLA
M aktabim izga ikki nafar yangi o ‘qituvchi keldi. 
U lam ing biri qirq yoshlar atrofidagi k o ‘hlikkina juvon, 
ona tili va adabiyoti o ‘qituvchisi Tilloxon 0 ‘rm onova, 
ikkinchisi yoshgina H urm atilla X onkeldiyev degan 
badqovoq fizika m uallim i edi. Endi biz to ‘qqizinchi 
sinflarga adabiyotdan Jalilov dom la em as, boshqa bir 
ustoz saboq berishini eshitib, avvaliga xafa b o ‘ldik. 
Opa darsga kirgandan keyin behuda ranjiganim izni 
angladik. Chunki u bolalarga m ehribon, o ‘z fanining 
bilimdoni, fidoyisi edi. 0 ‘rm onova tez orada butun sinf 
bilan apoq-chapoq b o ‘lib ketdi. Ikkita qilib o ‘rilgan 
uzun sochlar, yoqim li ovoz, m ehr bilan jilm ayib 
boqishlari uning chiroyiga chiroy q o ‘shib turardi. 
Tilloxon opaning yana bir jihati ju d a k o ‘p she’rlam i 
yoddan bilar, xuddi aktrisalarga o ‘xshab obrazga kirib, 
o‘qishni qoyillatardi.
-
0 ‘qiyotgan narsangizni m a’nosiga qarab, ta ’sir 
kuchini oshiring, uni ohang bilan tinglovchiga yetka- 
zish kerak. H ar bir she’r bitta q o ‘shiq, - derdi u. 
Darslikdagi pyesalar rollarga b o ‘lib o ‘qilganda yayrab 
ketardim. M aktabda b o ‘ladigan y ig ‘inlarda q o ‘yiladigan 
interm ediyalarim izga 
m uallim am izning 
o ‘zi 
talab- 
chanlik bilan rejissyorlik qilardi. K erak joylarida 
doira chalib, j o ‘r b o ‘lganida esa tom osha qizigandan 
qizirdi. Navoiy, Bobur, q o ‘yingki, barcha bosh rollam i 
hech ikkilanm ay m enga berar: - Qoyil! K elajakda 
sendan yaxshi aktyor chiqadi, - deya dalda berishni 
ham unutm asdi. Biz tum an m iqyosidagi katta-kichik 
tadbirlarda faol qatnashadigan, nufuzli m ajlislam ing 
badiiy qism ida sahnaga chiqib, tantanali ravishda 
she’rlar o ‘qiydigan boMdik.
M aktablararo o ‘tkazilgan « 0 ‘tkir zehnlilar mushoi- 
rasi»da birinchi o ‘rinni egalladik. Bundan o ‘qituvchi- 
mizning boshi osm onga yetdi.
169

---

- M avlono, ash ’orlaringizni bir ko ‘rsak b o ‘ladur- 
mu? - dedi bir kuni o ‘qituvchim iz hazil aralash jilm a- 
yib.
- M arhabo, ustoz, - dedim men ham rol o ‘ynayot- 
ganday qilib.
Tilloxon opa Davron Ergash taxallusi bilan yozilgan 
m ashqlarim dan bir-ikkitasini sinchiklab o ‘qib chiqdi.
- Tuzuksan, Ergashev. She’rlaring dom la Jalilov 
m aqtaganlaricha bor. Faqat hali tajribang kamligi 
sezilib turibdi. Daftaringni ertaga olasan, x o ‘p.
Sezdirm aslikka urinsam -da, shodligim dan terim ga 
sig ‘masdim. 0 ‘sha kunning ertasigayoq o ‘qituvchim iz 
daftam i qaytarib berdi. «Ijod»im erinm ay tahrir qilin- 
gan, qizil rangli ruchkada ayam ay avra-astari a g ‘darib 
tashlangan edi. A gar bu yo zg ‘ichlar diktant b o ‘lganida 
ikki olishim tayin. K o‘rsatilgan kam chiliklarim ni o ‘qib, 
popugim ancha pasaydi. Oradan bir hafta o ‘tdi. Katta 
tanaffusda har kungiday maktab hovlisiga gazet to ‘la 
sumkasini yelkasiga osganicha pochtalion opamiz 
kirib keldi. B olalar ch ug ‘urlashib bir zum da uning 
atrofini o ‘rab olishdi. Sapiya opa uym a-uy yurishga 
erinibm i, xat-xabar va ro ‘znom alam i m aktabga olib 
kelib tarqatardi. 0 ‘zbek xonadoniga kelin b o ‘lgan bu 
sertabassum rus qizining ismi Sofiya b o ‘lsa-da, ham ­
m a uni qishloqchasiga Sapiyaxon deb chaqirardi. 
0 ‘zbekchani yoqim li bir shevada gapirgani uchunmi, 
biz o ‘quvchilar ham uni ju d a yaxshi k o ‘rardik. Ayrim 
bolalar chala-chulpa o ‘rgangan bir-ikkitagina ruscha 
so ‘zlam i shu yerda ishlatib m aza qilib kerilib ham 
olishardi. Sapiya opa qaysi oila qaysi nashrga obuna 
b o ‘lganini yoddan bilar va ulam i bolalar orqali xona- 
donlarga bexato yetkazardi. N ishonbu xola o ‘g ‘li Iskan- 
darga harbiydan ergashib kelgan «alvasti»ni avvaliga 
xushlam agan. Am m o o ‘ris kelin boshiga ro ‘mol o ‘rab, 
m ahalla urf-odatlariga tezda moslashib ketdi. Uning
170

---

ko ‘p qatori qurt tutganini, m olxonalarni tozalab, qurigan 
go ‘nglarni choyshabga solib orqalaganicha tom orqaga 
tashiyotganini ko‘rgan qariya: - Voy q u n n a g ‘ur-ey, -
deganicha hovuridan tushib, m ehnatkash bu juvonni o ‘z 
qiziday yaxshi k o ‘rib qolgan emish.
Xullas, gazeta tarqatildi-yu, birdaniga m aktabim iz- 
ning m ashhur shoiriga aylandim. Ham m a qo ‘lini bigiz 
qilib meni k o ‘rsatar, hayajondan o ‘zimni q o ‘yarga jo y
topolmasdim . Bu ilk tan olinishim, qilgan ishimdan 
birinchi bor ta ’riflab b o'lm as darajada lazzat tuyishim
edi. A xir nega quvonm ay, tum an gazetasining bugungi 
sonida m ening «K elishuv» sarlavhali jajjigina she’rim 
bosilib chiqqandi-da. Tagiga «Davron Ergashev. M. 
Gorkiy nomli m aktabning 9-b sin f o ‘quvchisi», deb 
yozib ham q o ‘yishibdi. M ana o ‘sha sh e’r:
Kuchukchalar urishar,
Uloqchalar suzishar.
Xo ‘rozchalar cho ‘qishib,
Kayfiyatim buzishar.
Bobom so ‘zi dilimda,
Gap ко ‘p ekan ilmda.
Sinashamiz, kel, о ‘rtoq,
Kuchimizni bilimda.
Bu adabiyot o ‘qituvchim iz Tilloxon opaning m enga 
qilgan kutilm agan sovg‘asi edi. Endi men ustozim ga o ‘z 
minnatdorchiligim ni bildirish, uni qanday qilib xursand 
qilish haqida o ‘ylay boshladim va kattagina laganga bor 
mehrimni berib naqshlar chiza boshladim . 0 ‘rtasiga 
fikrlarimni jim jim ador harflar bilan qofiyaga solib yoz- 
dim. M uallim am izga atalgan sovg‘a o ‘ylaganim dan 
ham k o ‘ra chiroyliroq b o ‘lib pishib chiqdi.
171

---

H urm atillo X onkeldiyev haqida gapinnasak ham 
b o ‘lardi-yu... U ta ’lim sohasiga adashib kirib qolganlar- 
dan edi. T V ladan kelgan, doim norozi qiyofada yura- 
digan q o 'rs bu yigitning chehrasi ochilganini k o ‘rmadik. 
0 ‘ta jahldor, kitobga yopishib olgani uchunm i, darslari 
sovuq va ju d a zerikarli o ‘tardi. X onkeldiyev birorta 
o ‘quvchini o ‘ziga d o ‘st tutib yaqiniga yo ‘latmadi. 
T o ‘g ‘riro g‘i, mudom bir qirda-yu, bir sirda. Hamma 
undan q o ‘rqar, bir qarashda darsni jim o ‘tirib quloq 
solayotgan k o ‘rinsa-da, k o ‘pchilik bolalam ing xayoli 
allaqayoqlarda kezib yurardi.
Savollariga javob berolm agan o ‘quvchilarga qara- 
ta: « 0 ‘tir! Kessak!» derdi u butun g ‘azabini S harfiga 
joylab. Hech bir m uallim dan eshitm agan «siylanish»- 
ning noyob usuli bolalar uchun yangilik edi. Kirgan 
sinflarida qayta-qayta q o ‘llanavergan bu ibora bir oy- 
dayoq om m alashib ketdi. O qibatda m aktab o ‘quvchilari 
yoppasiga X onkeldiyevni «K essak domla» deya atay 
boshladilar. Ish bunday tus olishini kutm agan «ustoz» 
o ‘zini tezda o ‘nglab oldi-yu, am mo orttirilgan yoqim siz 
laqab unga tam g‘a b o ‘lib qolaverdi. Ne ajabki, o ‘quv 
yilining oxiriga borib dabdabali ism-u sharifga ega 
b o ‘lgan «kesak dom la»m iz ham m ani xursand etish 
bilan birga hayron ham qoldirib m aorif boshqarm asiga 
k o ‘tarilib ketdi.