Музейшунослик indd

Prado  muzeyi
Muzeyning  ochilish  tarixi.  Prado muzeyi — bu  rassomlik  va  
haykaltaroshlik  milliy  muzeyi  hisoblanadi. U 1819-yilda  ispan  qi-
rolligi  va  ibodatxona  kolleksiyasi sifatida  tashkil  topdi  va  omma  
uchun  ochiq  deb  e’lon  qilindi. hozirda  bu  yerda  8600 ta polotno  
mavjud. Ammo muzeyda joy etishmaganligi sababli ekspozitsiyalar-
ni  hammasi  qo‘yilmagan.  Ispan qirolligining 300 yil  mobaynida  
to‘plangan  kartinalari  muzey  kolleksiyasi asosini tashkil etadi. Av-
valiga bu  kartinalarning  barchasi asosan  saroy va cherkovlarni beza-
tish uchun  mo‘ljallangan edi. Ammo XVI asrdan boshlab Ispaniyaning 
boshqa Yevropa saroylari bilan madaniy  aloqalari kengaydi. Ispaniya 
tarixida arab  bosqinchilariga qarshi  kurash — Pekonkista muhim  rol  
o‘ynadi. U bir necha  yuz yillar davom etdi. Bu urush natijasida Leon, 
kastiliya, Aragan  qirolligi vujudga keldi. keyinchalik ular birlashib, 
hozirgi ispan qirolligiga asos solindi. ko‘p asrlar davomida Ispaniyada 
san’at asarlariga katolik  cherkov va monaxlardan tashqari katta buyurt-
machilar va badiiy kolleksiya to‘lavchilar bo‘lmagan. An’anaga ko‘ra 
qirol vafotidan so‘ng uning  kolleksiyasi sotib yuborilgan, yangi qi-
rol yangi kolleksiyalar to‘play  boshlagan. shuning uchun ham hozirgi 
Pradoda kastiliya qirolligi kartinalari yo‘q.  
Ispan monarxiyasi  arablardan  qutulib,  turli  bosqinchilik  rejasini  
tuzganlar.  Ispanlar  yangi  dunyoda  birinchilardan  bo‘lib  o‘rnashib  
oldilar. Ispaniya o‘ziga  niderlandiyani  bo‘ysundirdi. o‘z  badiiy 
kolleksiyasini  saqlab  qolishga  harakat  qilgan  birinchi  ispan  qiroli  
karlos I, shuningdek, muqaddas Rim  imperatori  karl V Gabsburglar  
bo‘lgan (1500-1558).  karl V chet el rassomlari asarlarini ham to‘play 
boshlagan.  Uning eng yaxshi ko‘rgan rassomlaridan biri Titsian edi. 
karl V unga  o‘zining ot ustidagi suratini ishlatadi (1548)
39
.
karl V ning ot ustidagi portreti. 1548-yilda Titsian Angburgga  kelib  
39
 Bulding National Museums in Europe 1750-2010, 854 p.

---

81
faqat portretlar yaratdi. Mallasariq osmon fonida oldinga  intilgan,  qora  
otda  bo‘lajak  g‘alaba  qozonuvchi ,  yaltiroq  qurol –yaroqlari  bilan 
karl V tasvirlangan. Qo‘lida qilich — Rim imperatorlari ramzi. Im-
perator kartinada katolik dini himoyachisi sifatida tasvirlangan.  Ajoyib 
ranglar  yechimi  aks  etgan  manzara  jangga  ketayotgan  qahramon-
ning  maqsadga  intilib,  ishonch  bilan  ketayotganini  ta’kidlab  turibdi.
karl V Ispaniya poytaxtida aytarli yashamagan. Uning Bryuself  
shahridagi saroyida noyob rangtasvir kolleksiyalari saqlanar edi. 
keyinchalik ular ispaniyaga jo‘natildi va Prado muzeyidan  joy  oldi.  
Uning  o‘g‘li  Filip II  taxtga  o‘tirgach,  qirollar  kartinalari kollek-
siyalarini  yanada kengaytirdi va Prado chekkasidagi saroyni shu  
asarlar  bilan  bezadi.  karl V  va  Filip  II  Ispaniyaga  eng  yaxshi  
san’at asarlarini  keltirishdi.  Italiyadan Monteni, Belini asarlari  sotib  
olindi.  Titsian, Tintoretto  Veroneze  asarlariga  buyurtmalar  berildi.
Filip IV davrida  qirollar  kolleksiyasi  yanada  boyidi. U Velaskes  
ijodini yuqori  baholar edi. Filip IV  Makedonskiy  iborasini  qaytar-
di: “sendan boshqa  hech  kim  mening  rasmimni  chiza  olmaydi”.  
Qirol o‘z  so‘zida turdi. 1660-yilgacha 40 yil  davomida  Velaskes  
ijodi  qirollik  oilasi  va  uning  yaqinlariga bag‘ishlandi. ko‘rgazma 
xronologik tarzida  Velaskesning  Rimga  sayohati  paytidagi  karti-
nalardan  boshlangan. U birinchi marta Rimga o‘qish uchun borgan. 
U  ko‘plab  shaharlarda  bo‘lib,  qirol uchun  Titsian  polotnosini 
sotib oldi, Tintoretto, Veroneze asarlarini oldi. Muqaddas Luka Rim 
imperiyasining a’zosi bo‘ldi. Uning Rim Papasi Inokentiy  portreti 
hammani lol qoldirdi. Ushbu asar  ko‘rgazmaga  qo‘yildi.  Madridda  
Velaskes yosh  qirolicha  Margaritta  portretini  yaratdi.  
ko‘rgazmaning 3-bo‘limi saroy portretlaridan iborat, ularni  ras-
somning shogirdi chizgan. 1628-yilda Madridga niderlandiyaning  
diplomatik topshirig‘i  bilan  Buyuk  Rubens  keladi.  Diplomatik  
roli  uni  Ispaniyada  rangtasvir  bilan  shug‘ullanishiga  xalaqit  
bermadi.  U  yerda  ishlagan  asarlarini Ispaniya qiroli  sotib  oladi. 
Rubensning  vafotidan  so‘ng,  asarlari auksionga qo‘yiladi va ke-
yinchalik Prado  muzeyiga  olib  kelindi. 

---

82
XVIII asrda ispan jamiyatining yetakchilari ommaviy muzeylar  
tashkil etish  lozimligi  haqidagi  fikrni  ilgari  surishadi. Ispaniyada  
bu  davrda tabiiy bilimlarni rivojlantirishga katta e’tibor  qaratiladi. 
shuning uchun ham birinchi muzeylar tabiiy ilmlarga  bag‘ishlangan. 
1785-yilda muzey uchun katta parkda  joy  ajratildi.  shundan  muzeyn-
ing nomi kelib  chiqqan. karl IV madaniyat ishlariga nihoyatda  sal-
biy  qaraydi. 1814-yilda bino qurilishini yakunlash uchun  buyruq  
chiqaradi. Lekin  bino fransiyaliklar tomonidan  talofat ko‘rgan edi. 
Bino bitgach,  muzeyga Madrid va oranxaesk saroylarida joylashgan  
badiiy  xazinalarni  olib  kelishadi.  Avvalgi  Proleoda  kartinalar  soni  
kam  edi. Muzey  uchun  asarlar nihoyatda  jiddiy  tanlanar  edi. kiy-
imsiz  figurali  asarlar  umuman  qo‘yilmagan. Avvaliga bunday kar-
tinalarni yoqib yuborish  bo‘yicha  qaror  ham  chiqqan. Vaqt o‘tishi 
bilan Prado muzeyi fondlari  kengaydi. Muzeyga Dello Frinidad va 
eskarealdagi kartinalar olib  kelindi. keyinroq Prado qirollik saroyi 
tarkibida  yanada keygaydi. Muzey  dekoratsiyasini qabul qilishda 
yuqori tabaqali  kishilardan  tashqari  san’at  ahillari  qo‘shildi.
Muzey  Madrid  markazida  joylashgan bo‘lib,  bir  necha  kvar-
talni  o‘z  ichiga  oladi. Yonida  yana  ikkita muzey  bor: Tissen va  
qirolicha  Sofiya. Ular birga san’at uchburchakligini  hosil  qiladi. 
Prado  yaqinida  ko‘plab  yodgorliklar  joylashgan.
Prado  muzeyining  nomi “ulug‘” so‘zidan kelib chiqqan va u 
ispancha  Prado ma’nosini beradi. Muzey binosi karl III buyurtma-
si bilan  qurilgan, 1819-yilda ochilgan. Ammo 1830-yilgacha ham 
to‘liq qurib bitkazilmagan.  oldiniga u tabiiy tarix muzeyi qilishga 
mo‘ljallangan edi. 1811-yilda  hali bitkazilmagan bino fransuzlar 
urushida dushman armiyasi uchun  otxona  bo‘lgan. 1814-yilda 
qirol  Ferdinant II muzeyda kartinalar galereyasini  ochishga ahd 
qildi. 1819-yilda qirol farmoni  bilan yangi  binoda  qirollik  muze-
yiga asos solindi. Muzeyga  qirollik  kartinalari  kolleksiyasining  
bir  qismi  berildi.
Prado muzeyi 2007-yilda to‘la qayta ta’mirlandi va maydoni ham 

---

83
kengaydi. U  yerda  turli  ko‘rgazmalar  o‘tkaziladi, ekspozitsiyalar  
boshqa  davlatlarda  ham  namoyish  etiladi. 
har yili bu yerga 2 mln.ga yaqin turist tashrif  buyuradi. Muzey  
1819-yili 19-noyabrda rasman ochilgan. Uning asoschisi qirol Ferdi-
nan VII ning  rafiqasi  Izabella  Bragandskaya bo‘lgan. O‘sha davrda  
kolleksiyani faqat aslzodalar tomosha qilishgan. Faqat oz qismi,  ya’ni 
diniy mavzulardagi suratlar omma uchun mo‘ljallangan. Avvaliga 
muzey ispan rassomlari ko‘rgazmasi sifatida rejalashtirilgan, ammo 
asta-sekin ekspozitsiya  kengaydi va hozirgi kunda Prado muzeyida 
italyan,  fransuz,  niderland,  nemis,  flamand  rassomlari  asarlari  bor. 
Prado namoyishiga qo‘yilgan  ispan  maktabi  Bosx, Velaskes, Goya, 
Murilyoning to‘la asarlar to‘plamidan  iborat. Masalan, Goya kollek-
siyasi 30 ta polotnoni  tashkil  etadi,  ularning  barchasi xronologik 
tartibda joylashtirilgan. Uning ijodi barcha  davrlarni  o‘z  ichiga  
oladi. shuningdek,  u  yerda  ispan  rassomchiligining  XII asrdan 
boshlab XIX asrgacha bo‘lgan davrini  kuzatish  mumkin.  Flamand  
maktabidan  Bosxning  asarlari  qo‘yilgan.
Italiya maktabi zalidagi asarlar Ilk uyg‘onish davridan boshlab  
to XVIII asrgacha bo‘lgan davrlarni o‘z ichiga oladi. karavadjo va 
Jentileskiy  kartinalari  1-qavatda  joylashgan.  Italiya  rassomlarin-
ing  ko‘plab  asarlari  qirollar karl V, Filip II, Filip IV lar tomoni-
dan  sotib  olingan.  Ayniqsa, Venetsiya rassomlari ishlari ko‘plab  
olingan.
Flamand rassomlari ishlari muzey kolleksiyasida tasodifan paydo  
bo‘lgani  yo‘q.  hozirgi Belgiya, niderlandiya,  Lyuksenburg viloyat-
lari  bir  yarim  asrdan  ko‘proq  ispan  tojiga  qarashli  bo‘lgan. shu  
sababli  ko‘plab  flamand  rassomlari  Ispaniyada  ishlashgan. 1-qavatda  
XVIII asr  flamand  rassomlarining  ajoyib  asarlari  joy  olgan:  Rubens, 
Van  Deyk, Breygel.
Muzeyda  ispan  rassomlari  asarlari  keng  namoyish  etilgan, 
ularda  turli  davrlardagi  asarlar  o‘rin  olgan. 1-qavatda   el  Greko,  
Velaskes, Ribera,  Murilyo va  boshqa  rassomlar  kartinalari  o‘rin  

---

84
olgan.  Ispaniya  rangtasviri  ansambli  1  va  2-qavatda Goya  asar-
lari bilan  tugallangan.
nemis maktabi kolleksiyasi uncha ko‘p  emas,  ammo  mashhur  
asarlardan  tashkil  topgan. XVI-XVIII asr  rassomlarining  asar-
laridan  iborat. 1-qavatdagi  zallardan biri  Albrex Dyurer, Lukas  
durdonalari  bilan  to‘ldirilgan.
hozirda  muzeyda  ingliz  rassomlari  asarlari  kolleksiyasi  XVIII 
asr  portretlarini, ya’ni Angliyaning  madaniyati  rivojlangan  davrni  
va  XIX  asr asarlarini o‘z ichiga oladi. 1-qavatda Geynsboro, Rey-
nolds va  Lourens  kartinalari  kolleksiyasi  joylashgan.
XVII asrdagi  Ispaniya  va  Fransiya  o‘rtasida  yaqin  munosabatlar  
hamda  ispan qirollari Filip IV va Filip V tomonidan san’at  asarla-
rini  sotib olinishi, Pradodagi fransuz rassomchiligi kolleksiyasining 
asosini  tashkil  etadi.  1-qavatda Pussen  va  Loren asarlari namoyish 
etilgan. Muzeyda 4000 mingtaga yaqin  rasmlar bor. Ularning orasida 
eng yirik  kolleksiya  Goya rasmlari  va  estamplari, u  rassomning  
500 ta  asarini o‘z  ichiga olgan.
XVI-XIX asrlarda Italiyaga olib kelingan 220 dan ortiq klassik  
haykallar bu janrning arxaika davridan ellinizm va Rim davriga qadar  
rivojlanganini  ko‘rsatadi.  kolleksiyani  haykaltarosh Leon  asarlari 
to‘ldirib  turadi.
Muzey  zallarida  XVI-XVIII asrlarga  tegishli haykallar, yozuv  
stollari, kulollik buyumlari va kichik  haykalchalar  qo‘yilgan. Ular  
Filip  V ga  otasidan  meros  qolgan. Bugungi  kunda  muzeyda  tema-
tik  ko‘rgazmalar  o‘tkazib turiladi. Muzey  eksponatlari muntazam 
ravishda boshqa  davlatlarga olib chiqib, ko‘rgazmalar qilinadi. 2006-
yili Budapeshtda  Ispan  rassomchiligining 500 yilligi  ko‘rgazmasida 
Prado kartinalari  namoyish  etildi
40
.