Музейшунослик indd

Darasi” muzeyida “in situ” ning yodgorliklari tashkil qilingan. Bu 
sanoat rivojining beshigi hisoblanib, u o‘z maqomini o‘rmon darasi 
bo‘ylab o‘tgan va metallurgiya zavodlari, ko‘mir konlari, fabrika-
larni birlashtirgan dunyodagi birinchi temir ko‘prik sharafiga olgan. 
Bu ko‘prik severn daryosi bo‘ylab o‘tkazilgan. Muzey obyektlari 
ichida uzunligi 3 mil (mil taxminan 1.3 km masofa), kengligi 1 mil 
bo‘lgan sanoat inshootlari va yashash uylari joylashgan. Ularning 
ichida hozirda faqat piyodalar foydalanadigan mashhur ko‘prik, Ab-
raxam Darbining cho‘yan eritish zavodi, ulkan ombor (1838), Darbi 
sulolasi va mashhur koulburkdeyl temirchilik shaharchasi haqida 
xabar beruvchi Temirchilik  muzeyi ham mavjud. Bu yerda Darbin-
ing hashamatli uyi, zavod ishchilari uchun qurilgan uylardan ibo-
rat Plotnitskaya ko‘chasi (1783), kvakerskiy qabristoni, muzeyga 
aylantirilgan koulportskiy chinni zavodi bor.  

---

138
Ayronbridj tarkibiga XVIII-XIX asr sanoatchiligining yod-
gorliklaridan iborat “Blits-Xill” muzeyi ham kiradi. Bu qadimiy 
cho‘yan eritish pechlari, ko‘mir shaxtalari, kanal qismi, uning atrofi 
va oralarida esa har xil joylardan keltirilgan o‘rmonchilik, kelgan to-
moshabinlarga kam uglerodli temir eritishning an’anaviy usullarini 
ko‘rsatadigan temir quyish sexi joylashgan
68
. 
shimoliy Amerika muzeylari ham o‘ziga xos xususiyatlarga ega 
bo‘lgan. Agar Yevropada ochiq osmon ostidagi muzeylar etnografi-
ya bilan bog‘liq bo‘lib,  uning asosiy maqsadi xalq me’morchiligi 
va turmush tarzini ko‘rsatish va saqlash bo‘lgan bo‘lsa, AQsh da bu 
davlat tarixiga bag‘ishlangan edi. Ulardan ko‘pchiligi fuqarolar uru-
shi xotirasiga bag‘ishlanib, davlatning buyuk arboblari hayoti haqi-
da hikoya qiladi. AQsh dagina emas, balki butun dunyoda mashhur 
hisoblangan ochiq osmon ostidagi muzey “Uilyams inqilobigacha” 
muzeyi hisoblanadi. Poytaxt shtat Virjiniyani shahar-muzeyiga 
aylantirish go‘yasi muallifi ruhoniy U.A.Gudvin bo‘ldi va uni “Re-
spublika beshigi” hamda “Bizning ozodligimiz tug‘ilgan joy” deb 
atadi. Uning g‘oyalari bilan tanishgan kichik Joxn Rokfeller shu 
muzey qurilishiga kerakli mablag‘ni ajratdi va Uilyamsberg 1934-
yili o‘zining birinchi tomoshabinlarini kutib oldi. Dastlabki re-
jalari amalga oshishi uchun 300 ta zamonaviy qurilish ishlari, 60 ta 
qadimiy binolarni restavratsiya qilish, 70 ta buzilgan inshootlarni 
nusxasini, ularning ichida kapitoliy, sud binosi, Turma, Guberna-
tor qarorgohi kabilarni qurish talab qilindi. Ikkinchi Jahon urushi 
to‘xtatilgan qurilish ishlari 1945-yilda yangilandi va amerikaliklar 
XVIII asr o‘zining ajdodlari hayotini g‘ayrioddiy  ko‘rinishlaridan 
bahramand bo‘lish imkoniyatiga ega bo‘lishdi.
XVIII asr oxirida boshlangan muzeyshunoslik ixtisosligi hal 
qiluvchi tusga kirdi va 100 yil o‘tib, jahon muzey manzarasi tari-
xiy, adabiy, qishloq xo‘jaligi, pedagogik, teatr va musiqa, badiiy va 
68
 Bulding National Museums in Europe 1750-2010, 898 p.

---

139
tabiiy, ilmiy, memorial va sanoat muzeylari tashkil topdi. XX asrda 
ilmiy-texnika jarayonlari jahon muzey tarmoqlarini rivojlanishidagi 
yangi namoyishlarni kashf qildi. kosmonavtlar muzeyi, suvosti arx-
eologiya muzeyi, yerga tegishli bo‘lmagan predmetlar muzeyi, eko-
muzeylar – bularning hammasi hozirgi kunda ham jadal suratlarda 
rivojlanib, keng tarqalmoqda.