Muxammad al-xorazmiy nomidagi toshkent axborot texnologiyalari universiteti tasdiqlayman

Jamoat transportida mobil sotib olish – mavjud kontaktsiz infratuzilmani kengaytirish.

Mobil to‘lovlar – qurilma to‘lov kartasi sifatida ishlaydi.

Elektron doska – mobil telefon yurayotganda ma’lumotlarni olish uchun ko‘cha e’lonlar taxtalaridan RFID-belgilarni o‘qish uchun ishlatiladi.

Bluetoothlarni juftlashtirish – kelajakda NFC da ishlaydigan Bluetooth 2.1 undan yuqori qurilmalarni bog‘lanishi uchun ularni yaqinlashtirish va bog‘lanishni qabul qilish yetarli bo‘ladi. Har ikkala tomonlarni aktivlashtirish jarayoni, qidirish, kutish, bog‘lanish va mualliflashtirish telefonlarning oddiy tekkizish bilan almashtiriladi.

2.7-rasmda NFC texnologiyasining qo‘llanilishiga misollar keltirilgan.

2.7-rasm. NFC texnologiyasining qo‘llanilishiga misollar

2.1-jadval

NFCning qo‘llanilishi sohalari

Soha	Misol
Mobil telefon yordamida to‘lovlarni amalga oshirish	• do‘konlarda to‘lov terminallari yordamida hisoblashish • ikkita NFC qurilmalar orasida pul mablag‘larini o‘tkazilishi
Telefon elektron kalit sifatida	• binoga kirishni cheklash • PKda identifikatsiyalash • avtomobilga kirish
Ma’lumotlarni uzatish	• kontaktlarni almashlash • qurilmalar orasida multimediali ma’lumotlarni uzatish
Elektron blokirovkalash	• WAN yoki Bluetooth tarmoqlarga ulanish

2.3. NFS texnologiyasili mobil qurilmalarni O‘zbekistonda qo‘llanishi
O‘zbekistonda 2018 yilning 1 iyuligacha banklar – hisoblar ishtirokchilari lokal va xalqaro bank krtalari orasida axborot va texnologiko‘zaro ta’sirlashishni ta’minlaydigan Milliy bank protsessing markazini yaratish Konsepsiyasini ishlab chiqishga bel bog‘langan. Mos ravishda 2018 yilning 23 martida O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining “Bank xizmatlarining mumkinligini oshirish bo‘yicha qo‘shimcha choralar to‘g‘risida” qarori imzolandi.

Bu qarorga muvofiq konsepsiya tranzaksiyalarni o‘tkazilishi xavfsizligi va uzluksizligini ta’minlaydigan milliy chakana to‘lov tizimini qurish bo‘yicha choralarni ko‘zda tutishi kerak.

Konsepsiyada kontaktsiz va mobil to‘lovlar texnologiyalarini, birinchi navbatda, ijtimoiy-maishiy xizmat ko‘rsatish, transport, savdo, umumiy oziq-ovqat ta’minoti sohalariga, ayniqsa hududlarda joriy etish bo‘yicha choralar ko‘zda tutiladi.

2.8-rasm. Apple Pay yordamida to‘lov
Shuningdek xalqaro to‘lov tizimlari bilan o‘zaro ta’sirlashishni ta’milash bo‘yicha choralar ko‘riladi. O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti O‘zbekiston banklar Uyushmasi va tijorat banklari bilan birga Markaziy bankka mavjud to‘lov tizimlarini norezidentlarning to‘lov kartalarini butun to‘lov terminallari tarmog‘ida qabul qilinishini ta’minlaydigan asosiy xalqaro to‘lov tizimlari bilan interatsiyalashni 2018 yilning 1 iyuligacha yakunlashgatopshiiq berdi.

Toshkenn umumiy jamoat transportida NFC texnologiyasi bo‘yicha yo‘l haqini elektron to‘lov joriy etilmoqda. Hozirda u bitta №11 marshrut avtobusida test rejimida ishlamoqda (2.9-rasm).

32.9-rasm. №11 marshrut avtobusidagi NFC Terminal

Mikroelektronika Plyus kompaniyaning loyihasi avtobusning salonida validatorni o‘rnatilishi va yagona transport kartalarini joriy etilishini ko‘zda tutadi. Avtobusga kirishda yo‘lovchi kartani validatorga yaqinlashtiradi va to‘lov haqidagi chekni oniy ravishda oladi.

Bundan tashqari yo‘l haqini NFC texnologiyasini qo‘llaydigan telefon yordamida ham to‘lash mumkin. Prinsip o‘sha – maxsus mobil ilova bilan jihozlangan telefonni validatorga yaqinlashtirish zarur bo‘ladi, bunda u hisobdan mablag‘ni echib oladi va bu bilan to‘lov amalga oshiriladi. Mobil ilova yurishlar tarixi, balansning to‘ldirilishi va hisobdan mablag‘ echilishini ko‘rib borishga imkon beradi.

Texnologiya poytaxt metropolitenida “Mustaqillik” stansiyasida ham joriy etilgan. Tizim quyidagi to‘rtt usullarda to‘lovni amalga oshirishga imkon beradi (2.10-rasm):

1. 
   Bir martalik yo‘l haqi chiptasi yordamida;
   
2. 
   NFC to‘lov ko‘p karrali kartasi yordamida;
   
3. 
   Chipta QR-kodi yordamida
   
4. 
   Mobil ilova generatsiyalaydigan va NFC texnologiyasini qo‘llaydigan smartfon yordamida.
   

2.10-rasm. Poytaxt metropolitenidagi to‘lov terminali

Bir martalikn chiptani sotib olish uchun metroga kirishda maxsus vending avtomatlari o‘rnatilgan bo‘lib, ular naqd va naqdsiz to‘lovlarni qabul qiladi va chiptalarni beradi.

Agar yo‘lovchi metropolitendan tez-tez foydalansa, unga maxsus transport kartasini sotib olish va uning blansining davriy ravishda to‘ldirib borish qulay bo‘ladi. Smartfonlar egalari uchun eng optimal elektron to‘lov usli uchinchi va to‘rtinchi usullari hisoblanadi, bunda kartalar va chiptalar o‘rniga o‘z telefonidan foydalanish mumkin bo‘ladi.

Kompaniyadan ta’kidlashlaricha, bu oxirgi testlash bosqichi hisoblanadi va yaqin orada boshqa shahar avtobuslarini ham jihozlash rejalashtirilmoqda.

Tizimni metropolitenga joriy etishda keyingi yilning oxirigacha u metroning barcha stansiyalarida ishlay boshlaydi. Ta’kidlash kerakki, ishlab chiquvchilar bir necha oylardan buyon bu tizimni Guliston shahrida muvaffaqiyatli qo‘llamoqda. «Isuzu» turli 10 ta yo‘lovchilar avtobuslari yo‘l haqini kontaktsiz to‘lash uchun validatorlar bilan jihozlangan [26].