Muvozanatli deb tushuniladi. Ammo, har qanday iqtisodiy tizimning bunday holati hayoliydir

 
16.2 . Mutlaq va nisbiy afzallik nazariyalari 
Shu  paytga  qadar  yuzaga  kelgan  barcha  xalqaro  savdo  nazariyalari  xalqaro 
savdoni  erkinlashtirish  barcha  mamlakatlar  uchun  foyda  keltiradi  degan  fikrni 
ilgari  suradi.  Erkin  tashqi  savdoning  zarurligi  va  foydaliligi  to’g’risida  dastlabki 
nazariyalardan biri A.Smitning mutlaq afzallik nazariyasidir. Bu nazariyaga ko’ra 
har bir mamlakat undagi mavjud sharoitlar va resurslar o’ziga xosligiga tayangan 
holda  ma’lum  bir  tovarni  eng  kam  xarajatlar  hisobiga  (yoki  vaqt  birligida  bu 
tovarni  eng  ko’p)  ishlab  chiqarish  imkoniyatiga  ega.  Shunday  ekan  mamlakat 
mutlaq  afzallikka  ega  bo’lgan  tovar  ishlab  chiqarishga  ixtisoslashadi  va  ushbu 
tovarning o’z  iste’molidan  ortiqcha qismini sotadi hamda  boshqa  tovarlarni sotib 

---

 
163 
 
oladi. Chunki bu tovarlar ularni ishlab chiqarishda mutlaq  afzallikka ega bo’lgan 
davlatlarda  ancha  arzon  ishlab  chiqarilgan  bo’ladi.  Natijada  har  ikki  davlat  ham 
kam resurs sarflab ko’proq mahsulotga ega bo’ladi. Masalan, O’zbekiston asosan 
paxta  mahsulotlarini  etishtirishga  ixtisoslashganligi  uchun  boshqa  mahsulotlarga 
nisbatan  ko’prots  shunga  e’tiborni  qaratish  lozim.  Chunki,  O’zbekiston  qishloq 
xo’jaligi,  ob-havosi  va  qolavsrsa,  butun  respublika  sharoiti  paxta  etishtirishga 
moslashgan  va  unga  kam  miqdorda  mehnat  va  moliyaviy  resurslarni  sarf  qilib, 
yuqori hosil olish texnologiyasiga ega. Shuningdek, boshqa mamlakatlar ham o’zi 
ixtisoslashgan  sohaga  ko’proq  e’tiborni  qaratishsagina  dunyo  bo’yicha  ko’proq 
mahsulot  ishlab  chiqariladi  va  xalqaro  savdoda  ham  katta  muvaffaqqiyatlarga 
erishish mumkin. Demak, shu yo’l bilan dunyo aholisining talablarini maksimum 
qondirish imkoniyatiga erishiladi. 
Ammo  qaysidir  mamlakat  hech  qaysi  mahsulot  ishlab  chiqarish  bo’yicha 
dunyoda mutlaq afzallikka ega bo’lmasligi mumkin. Bu esa shu mamlakat hamma 
tovarlarni  chetdan  keltiradimi  degan  savolni  tug’diradi.  Agar  shunday  bo’lsa 
importni  bu  mamlakat  qaysi  mablag’lar  hisobiga  moliyalashtiradi.  Bu  savolga 
javob berish borasida mutlaq afzallik nazariyasi boshi berk ko’chaga kirib qoladi. 
D.  Rikardo  A.  Smitning  «Mutlaq  afzallik»  nazariyasini  yanada  mulohaza 
qilish  natijasida  ushbu  nazariya  umumiy  qoidaning  bir  qismi  ekanligini  isbotlab 
berdi.  D.  Rikardo  «Siyosiy  iqtisodning  boshlanishi  va  soliqlar»  nomli  asarida 
klassik nazariyani boshi berk ko’chadan olib chiqadi. Uning fikricha, mamlakatlar 
ishlab chiqarish samaradorligini ta’minlashda yoki ko’proq afzallikka ega bo’lgan 
yohud  kamroq  zaiflikka  ega  bo’lgan  mahsulot  ishlab  chiqarish  va  sotishga 
ixtisoslashsalar  maqsadga  muvofiq  bo’ladi.  Bunday  vaziyatlarda  ikki  mamlakat 
o’rtasidagi savdo ko’proq imkoniyatlar olib keladi. 
Har  bir  mamlakat  o’zi  ixtisoslashgan  mahsulotlarni  ishlab  chiqaradi  va  shu 
orqali yutuqlarga erishadi. Uning mulohazalari “Nisbiy  afzallik nazariyasi”da o’z 
echimiga  ega  bo’ldi.  Masalan,  Portugaliyada  ishlab  chiqarilgan  movut  va 

---

 
164 
 
Angliyada  ishlab  chiqarilgan  vino  individual  xarajatlarga  ega  bo’lsin.  Shuni 
hisobga olgan holda D. Rikardoning “Nisbiy afzallik nazariyasi”ni qo’llaymiz: 
Ishlab chiqarish uchun zarur bo’ladigan mehnat birligi miqdori; 
                                                                    Movut (dona)        Vino(bir barrel)