Muvofiqlashtirish xududiy boshqarmasi urganch kopyuter texnologiyalari texnikumi

10 - Mavzu : Budjet tashkilotlarida moliyaviy hisobotlarni tuzish va taqdim etish

O‘quv mashg‘ulotnning o‘qitish texnologiyasi modeli

Vaqt: 6 soat	Ta’lim oluvchilar soni:
O‘quv mashg`ulotining shakli va turi	Amaliy
O‘quv mashg`uloti rejasi:	1. Budjet tashkilotlarida moliyaviy hisobotlarni tuzish va taqdim etish tartibi
O‘quv mashg‘uloti maqsadi: Pul mablag`lari va hisob kitoblar hisobi bo‘yicha nazariy bilimlari to‘g‘risida ma’lumot berish va ularda mavzu mustahkamlash, ko‘nikma va malakalarni shakllantirish
O‘qitish natijasi	Ushbu mavzuni o‘zlashtirish natijasida o‘quvchida shakllanadigan bilim, ko‘nikma yoki kompetensiya
Pedagogik vazifalar: 1. Budjet tashkilotlarida moliyaviy hisobotlarni tuzi va taqdim etish tartibini nazariy va amaliy jihatdan ko`rsatib berish.	Utsuv faoliyat natijalari: 1. Budjet tashkilotlarida moliyaviy hisobotlarni tuzish va taqdim etish tartibini izoxlab ko`rsatib berishadi.
O‘tsitish usullari.	Tushuntirish, ko‘rsatish, yo‘riqnoma berish, mashq va boshqalar
O‘tsitish vositalari.	Yo‘riqli texnologik xarita, ko‘rgazmali qurollar, slaydlar, va boshqalar
O‘quv faoliyatini tashkil etish shakli.	Ommaviy, jamoaviy, guruhli, juftlikda, yakka tartibda.
O`qitish sharoiti.	O`quv xonasi
Qayta aloqaning usul va vositalari.	Nazorat, bajarilgan ishlarni tekshirish, og‘zaki savol - javob, xisobot, va boshqalar.

O`quv amaliyot mashg‘ulotining texnologik xaritasi

Ish Bosqichlari va vaqti	Faoliyat mazmuni
	O`qituvchi	Ta’lim oluvchi
1-boskich. O`quv mashg‘ulotga kirish (10 daq)	Tashkiliy kism: 1.Ta’lim oluvchilarning davomatini tekshiradi. 2.Ta’lim oluvchilarning mashgulotga tayyorgarligini nazorat qiladi. 3.Amaliy mashg‘ulot nomi, rejasi, maqsad va kutilayotgan natijalar bilan tanishtiradi. 4.Amaliy mashgulotning baholash mezonlari bilan tanishtiradi. 5.Xavfsizlik texnikasi qoidalariga amal qilishni eslatadi.	Mashg‘ulotga tayyorgarlik ko‘radilar. Amaliyotga xavfsizlik texnikasi, sanitariya va gigiena talablariga rioya qilgan holda maxsus kiyimda keladi. Xavfsizlik texnikasi jurnaliga imzo qo‘yadilar. Tinglaydilar.
2-bosqich. Asosiy (200 daq)	Kirish yo‘riqnomasi (50 daq). O‘quvchilar bilimini faollashtirish: 1.Tezkor-so‘rov; savol-javob, aqliy xujum orqali bilimlarni faollashtiradi. Yangi o‘quv material bayoni: 2.O`quv amaliyoti mavzusi bo‘yicha umumiy ma’lumot beradi, ish jarayonini tushuntiradi; Joriy yo‘riqnoma (135 daq). Yangi o‘quv material bo‘yicha amaliy mashq bajarish. 3.Ta’lim oluvchilarni ish joylariga taqsimlab amaliy ish yuzasidan yo‘riqnomali texnologik xarita (1-ilova) hamda mustaqil ish bajarish uchun hom-ashyo tarqatadi va ko‘rsatmalar beradi. 4.Mustaqil ishlarni bajarilishini maqsadli aylanish vaqtida nazorat qiladi va ish jarayonida o‘quvchilar tomonidan qo‘ygan xatolarni ko‘rsatadi. Yakuniy yo‘riqnoma (15 daq): 5.Mashg‘ulot tugaganidan so‘ng ish joylarini talab darajasiga keltiradi. Tayyorlangan mahsulotni qabul qiladi.	Savollarga javob beradi. Tinglaydilar, chizadilar, yozib oladilar. Ta’lim oluvchilar o‘z ish joylariga turadilar, mashg‘ulot rahbari ko‘rsatmalari va yo‘riqli texnologik xaritaga rioya qilgan xolda bajaradilar. Xatolarni to‘g‘irlaydilar. Foydalanilgan jihozlarni mashg‘ulot rahbariga topshiradilar. Ish joyini tozalaydilar.
3-bosqich. Yakuniy (30 daq)	Yakunlash: 1.O`quvchilarni amaliy mashg‘ulot bo‘yicha baholarini e`lon qiladi; 2.Kelgusi kasbiy faoliyatlarida amaliyotda bajargan ishlarining ahamiyati va muhimligiga o‘quvchilar e’tiborini qaratadi, 3.Kelgusi mashg‘ulot mavzusi bilan tanishtirib uyga vazifa beradi	Tinglaydilar. Topshiriqni yozib oladilar.

Budjet tashkilotlari hisobotni tuzishdan oldin:

hisob raqamlardan (shaxsiy g’azna hisobvaraqlardan) olingan ko’chirmalarni va boshqa tegishli hisob registrlari ma’lumotlarining to’g’riligini;

chet el valyutalari shaklida tushgan mablag’larning shakllanishi va sarflanishiga oid barcha dastlabki hujjatlarning to’liqligini;

analitik hisob ma’lumotlarining tegishli sintetik hisob ma’lumotlarga muvofiqligini tekshirib chiqadilar.

«1. Yil boshiga pul mablag’i qoldig’i» qatoriga tegishli hisob raqamlardan (shaxsiy g’azna hisobvaraqlardan) ko’chirmalarga muvofiq xorijiy valyutalar bo’yicha hisobot yilining birinchi yanvar sanasiga mavjud pul mablag’lari qoldig’i aks ettiriladi.

«2. Hisobot davrida tushgan daromad (tushum)lar — jami» qatorida «a», «b», «v» «g», «d», «e» «j» va «z» qatorlar bo’yicha hisobot davriga tushgan daromadlar (tushumlar)ning yig’indisi ko’rsatiladi.

«a) chet el valyutasiga mahsulotlar sotish (ishlar, xizmatlar ko’rsatish)dan tushumlar» qatorida faoliyat turi bo’yicha chet el valyutasida mahsulotlar sotish (ishlar, xizmatlar ko’rsatish)dan tushgan tushumlar ko’rsatiladi.

«b) budjetdan ajratilgan mablag’lar hisobidan chet el valyutasini sotib olish» qatorida budjetdan ajratilgan mablag’lari hisobidan sotib olingan chet el valyutasi summasi aks ettiraladi;

«v) budjetdan tashqari pul mablag’lari hisobidan chet el valyutasini sotib olish» qatorida budjetdan tashqari pul mablag’lari hisobidan sotib olingan chet el valyutasi summasi aks ettiraladi;

«g) chet el valyutasida olinishi belgilangan kredit yoki grantlar» qatorida chet el valyutasida olingan kredit yoki grant mablag’lari summasi ko’rsatiladi.

«d) yuridik va jismoniy shaxslar tomonidan chet el valyutasida ko’rsatilgan homiylik (beg’araz) yordam» qatorida yuridik va jismoniy shaxslar tomonidan budjet tashkilotlariga chet el valyutasida ko’rsatilgan homiylik (beg’araz) yordam mablag’lari aks ettiriladi.

«e) budjet tashkilotining vaqtincha ixtiyorida saqlanadigan chet el valyutadagi mablag’lari» qatorida budjet tashkilotlari ixtiyorida vaqtincha saqlanadigan chet el valyuta mablag’larining summasi ko’rsatiladi.

«j) valyuta kursining ijobiy farqi hisobiga hosil bo’lgan mablag’lar» qatoriga O’zbekiston Respublikasi Markaziy banki tomonidan o’rnatilgan chet el valyutasining so’mga nisbatan kursining ijobiy farq hisobiga hosil bo’lgan mablag’lar summasi aks ettiriladi.

«z) boshqa tushumlar» qatorida qonun hujjatlarida taqiqlanmagan boshqa tushumlar summasi ko’rsatiladi.

«3. Hisobot davrida amalga oshirilgan kassa xarajatlari — jami» qatorida 4-ustun «Kassa xarajatlari — jami»da aks ettirilgan jami kassa xarajatlari summasi ko’rsatiladi.

«4. Valyuta kursining salbiy farqi hisobiga zararlar» qatorida hisobot davrining oxirgi kunida O’zbekiston Respublikasi Markaziy banki tomonidan o’rnatilgan chet el valyutasining so’mga nisbatan qiymatining salbiy farqi hisobiga ko’rilgan zarar summasi aks ettiriladi.

«5. Hisobot davri oxiriga pul mablag’i qoldig’i» qatorida «1. Yil boshiga pul mablag’i qoldig’i» qatorida aks ettirilgan summa va «2. Hisobot davrida tushgan daromad (tushum)lar — jami» qatorida aks ettirilgan tushumlar yig’indisidan «3. Hisobot davrida amalga oshirilgan kassa xarajatlari — jami» va «4. Valyuta kursining salbiy farqi hisobiga zararlar» qatorlari ayirmasi ko’rsatiladi.

«Xarajatlar yoyilmasi» ustunida chet el valyutasi hisobidan amalga oshirilgan kassa va haqiqiy xarajatlar mazkur hisobot shaklida keltirilgan xarajatlar iqtisodiy tasnifining xarajat moddalari, kichik moddalari va elementlari bo’yicha aks ettiriladi.

Budjet tashkilotlarida chet el valyuta mablag’larining harakati to’g’risidagi hisobot tashkilotning hisobot davri mobaynidagi chet el valyutasida moliyaviy aktivlar to’g’risidagi ma’lumotlarni umumlashtirish va tahlil qilish orqali ishonchli axborotlarni shakllantirsh maqsadida tuziladi. Mazkur axborotlar natijasida budjet tashkilotining kelgusida chet el valyutasi bilan bog’liq mablag’larga bo’lgan ehtiyojni rejalashtirishda umumlashgan, zaruriy ma’lumotlarni olish imkonini yaratadi.

Amalga oshirilayotgan iqtisodiy islohotlar natijasida mamlakatimiz budjet tizimini hamda budjet hisobi va moliyaviy hisobotni tuzishni xalqaro standartlar bilan uyg’unlashtirish orqali takomillashtirish bo’yicha bir qancha ishlar amalga oshirilmoqda. Jumladan, O’zbekiston Respublikasi Adliya vazirligi tomonidan 2018 yil 15 fevralda N° 2971 raqami bilan ro’yxatdan o’tkazilgan, «Budjet tashkilotlari va budjet mablag’lari oluvchilarning davriy moliyaviy hisobotlarini tuzish, tasdiqlash hamda taqdim qilish bo’yicha Qoidalari» nomli normativ hujjatning tasdiqlanishi hamda joriy qilinishi natijasida budjet tashkilotlarida moliyaviy hisobotlarni shakllantirishning yagona tartibi belgilanishiga hamda xalqaro standartlarga yanada yaqinlashishiga asos bo’ldi.

Ushbu hisobot shaklini tuzish tartibiga quyida izoh keltirib o’tamiz:

Mazkur hisobot budjet tashkilotlarining hisobot davri mobaynidagi chet el valyuta mablag’lari harakati to’g’risidagi ma’lumotlarni aks ettirish uchun mo’ljallangan.

Budjet tashkilotlari ushbu hisobotni tuzishdan oldin:

hisob raqamlardan (shaxsiy g’azna hisobvaraqlardan) olingan ko’chirmalarni va boshqa tegishli hisob registrlari ma’lumotlarining to’g’riligini;

chet el valyutalari shaklida tushgan mablag’larning shakllanishi va sarflanishiga oid barcha dastlabki hujjatlarning to’liqligini;

analitik hisob ma’lumotlarining tegishli sintetik hisob ma’lumotlarga muvofiqligini tekshirib chiqadilar.

«1. Yil boshiga pul mablag’i qoldig’i» qatoriga tegishli hisob raqamlardan (shaxsiy g’azna hisobvaraqlardan) ko’chirmalarga muvofiq xorijiy valyutalar bo’yicha hisobot yilining birinchi yanvar sanasiga mavjud pul mablag’lari qoldig’i aks ettiriladi.

«2. Hisobot davrida tushgan daromad (tushum)lar — jami» qatorida «a», «b», «v» «g», «d», «e» «j» va «z» qatorlar bo’yicha hisobot davriga tushgan daromadlar (tushumlar)ning yig’indisi ko’rsatiladi.

«a) chet el valyutasiga mahsulotlar sotish (ishlar, xizmatlar ko’rsatish)dan tushumlar» qatorida faoliyat turi bo’yicha chet el valyutasida mahsulotlar sotish (ishlar, xizmatlar ko’rsatish)dan tushgan tushumlar ko’rsatiladi.

«b) budjetdan ajratilgan mablag’lar hisobidan chet el valyutasini sotib olish» qatorida budjetdan ajratilgan mablag’lari hisobidan sotib olingan chet el valyutasi summasi aks ettiraladi;

«v) budjetdan tashqari pul mablag’lari hisobidan chet el valyutasini sotib olish» qatorida budjetdan tashqari pul mablag’lari hisobidan sotib olingan chet el valyutasi summasi aks ettiraladi;

«g) chet el valyutasida olinishi belgilangan kredit yoki grantlar» qatorida chet el valyutasida olingan kredit yoki grant mablag’lari summasi ko’rsatiladi.

«d) yuridik va jismoniy shaxslar tomonidan chet el valyutasida ko’rsatilgan homiylik (beg’araz) yordam» qatorida yuridik va jismoniy shaxslar tomonidan budjet tashkilotlariga chet el valyutasida ko’rsatilgan homiylik (beg’araz) yordam mablag’lari aks ettiriladi.

«e) budjet tashkilotining vaqtincha ixtiyorida saqlanadigan chet el valyutadagi mablag’lari» qatorida budjet tashkilotlari ixtiyorida vaqtincha saqlanadigan chet el valyuta mablag’larining summasi ko’rsatiladi.

«j) valyuta kursining ijobiy farqi hisobiga hosil bo’lgan mablag’lar» qatoriga O’zbekiston Respublikasi Markaziy banki tomonidan o’rnatilgan chet el valyutasining so’mga nisbatan kursining ijobiy farq hisobiga hosil bo’lgan mablag’lar summasi aks ettiriladi.

«z) boshqa tushumlar» qatorida qonun hujjatlarida taqiqlanmagan boshqa tushumlar summasi ko’rsatiladi.

«3. Hisobot davrida amalga oshirilgan kassa xarajatlari — jami» qatorida 4-ustun «Kassa xarajatlari — jami»da aks ettirilgan jami kassa xarajatlari summasi ko’rsatiladi.

«4. Valyuta kursining salbiy farqi hisobiga zararlar» qatorida hisobot davrining oxirgi kunida O’zbekiston Respublikasi Markaziy banki tomonidan o’rnatilgan chet el valyutasining so’mga nisbatan qiymatining salbiy farqi hisobiga ko’rilgan zarar summasi aks ettiriladi.

«5. Hisobot davri oxiriga pul mablag’i qoldig’i» qatorida «1. Yil boshiga pul mablag’i qoldig’i» qatorida aks ettirilgan summa va «2. Hisobot davrida tushgan daromad (tushum)lar — jami» qatorida aks ettirilgan tushumlar yig’indisidan «3. Hisobot davrida amalga oshirilgan kassa xarajatlari — jami» va «4. Valyuta kursining salbiy farqi hisobiga zararlar» qatorlari ayirmasi ko’rsatiladi.

«Xarajatlar yoyilmasi» ustunida chet el valyutasi hisobidan amalga oshirilgan kassa va haqiqiy xarajatlar mazkur hisobot shaklida keltirilgan xarajatlar iqtisodiy tasnifining xarajat moddalari, kichik moddalari va elementlari bo’yicha aks ettiriladi.

Budjet tashkilotlarida chet el valyuta mablag’larining harakati to’g’risidagi hisobot tashkilotning hisobot davri mobaynidagi chet el valyutasida moliyaviy aktivlar to’g’risidagi ma’lumotlarni umumlashtirish va tahlil qilish orqali ishonchli axborotlarni shakllantirsh maqsadida tuziladi. Mazkur axborotlar natijasida budjet tashkilotining kelgusida chet el valyutasi bilan bog’liq mablag’larga bo’lgan ehtiyojni rejalashtirishda umumlashgan, zaruriy ma’lumotlarni olish imkonini yaratadi.

Yakuniy nazorat savollari:



1-Variant

1. 
   Budjet tashkilotlarida shaxsiy hisobvaraq ochish tartibi.
   
2. 
   Budjet tashklotlarida moliyaviy qo`yilmalar va boshqa pul mablag`lari hisobi
   
3. 
   Budjet tashklotlarida xodimlar bilan hisob – kitoblar hisobi
   

2-Variant

1. 
   Budjet tashklotlarida kassa va kassa operatsiyalar hisobi.
   
2. 
   Budjet tashklotlarida stipendiyalar hisobi.
   
3. 
   Budjet tashklotlarida hisobotlar tarkibi
   

3-Variant

1. 
   Budjet tashklotlarida turli debitor va kreditorlar bilan hisob kitoblar hisobi.
   
2. 
   Budjet tashklotlarida moliyaviy natijalar hisobi.
   
3. 
   Budjet tashklotlarida moliyaviy hisobotlarni tuzish va taqdim etish tartibi.